20110130841

dnia i nocy. W miarę przesuwania się od równika ku biegunowi stwierdzamy wydłużanie się dnia w trakde sezonu wegetacyjnego, stąd w strefie równikowej występują rośliny dnia krótkiego, a im bardziej na północ, tym więcej roślin dnia długiego. Długość dnia i nocy wpływa też na zwierzęta. Powstają w ten sposób grupy zwierząt nocnych (np. nietoperze, sowy, leflri) i dziennych (większość ptaków i ssaków). Dlatego np. nietoperzy nie ma na dalekiej północy, bowiem latem, gdy pokarmu jest dużo, noce są zbyt krótkie, aby mogły się najeść, a zimą, kiedy noce są wystarczająco długie - brak odpowiedniej ilośd pokarmu. Światło decyduje też o pionowym rozmieszczeniu glonów w zbiornikach wodnych (patrz kl. D-

Wymagania termiczne różnych gatunków są różne. Każdy z nich ma określone optimum cieplne.

Czy wiesz, że~7

Temperatura Jest czynnikiem powodującym, że odsetek zwierząt stałocieplnych w ternie Uh matów chłodnych Jest znacznie wyższy niż w strefie równikowej, o zwierzą ta zmicnnodeplne dominują w ofcoMcadt depłych, masowo występując w rejonach równikowych. Na obszarze Polski występuję 8 gatunków gadów, a na prawic trzy razy mniejszej pod względem powierzchni Jawie - aż 122 gatunki Do klimatów chłodnych 1 surowych mogły przystosować się tylko zwierzęta stałocieplne i bardzo nieliczne zmiennoaeplne; w tajdze np. znajdują sie najbardziej na północ wysunięte stanowiska lądowych zwierząt poikfloterinkznydr żaby tn wnej, traazld syberyjskiej jaszczurki żyworódkL

Wiele gatunków wymaga określonego rytmu wahań temperatury, cyklicznej zmiany pór roku, inne rozwijają sie tylko w stałej, prawie niezmiennej temperaturze, jak organizmy strefy przyrównfleowej.

Uzależnienie roślin od temperatury uzewnętrznia się w strefowym układzie roślinności. Temperatura wyznacza zasięg organizmów, np. izoterma lipca +l0°C na półkuli północnej wyznacza północną granicę lasu. Stąd ciepłolubne gatunki żyją w klimatach ókołorównikowych.

Woda jest czynnikiem o istotnym znaczeniu dla żyda (szczególnie Ilość opadów atmosferycznych). Większość zwierząt występuje na terenach o dostatecznej ilośd wody. Zwierzęta żyjące na obszarach o wyraźnych deficytach wodnych wykazują wiele przystosowań do oszczędnej gospodarki wodą, np. na pustyniach dzień spędzają w głębokich norach, zatrzymują wodę w pęcherzu moczowym - jak australijska żaba, czy gromadzą tłuszcz.

Zastanów się

O jakich przystosowaniach biochemicznych i fizjologicznych organizmów wspomniano wyżej?

Wśród zwierząt można wyróżnić takie, które są wilgodolubne (jętki, komary, bawoły, hipopotamy) lub sudiolubne (niektóre owady, wielbłądy), jednak większość najlepiej czuje się w warunkach średniej wilgotności.

W zależności od wilgotność środowiska wyróżnia się wśród roślin grupy ekologiczne hydrofity -rośliny wodne, h igr of i ty - rośliny stanowisk zasobnych w wodę, helof ity - rośliny błot i mokradeł, mezofity -rośliny żyjące na stanowiskach średniowilgotnych, kserofity - o specyficznych przystosowaniach do żyda w środowiskach suchych: s k 1 e r o f i ty

- szczególnie odporne na suszę i bez szkody znoszące duże odwodnienie oraz sukulenty (rośliny gruboszowate) - magazynujące wodę w liściach (jak agawa, aloes czy rozchodnik) lab w łodygach (jak opuncja czy kaktusy amerykańskie) - ryc 249.

Ryc 249. Przykłady sukntenfów; z lewej - rozchodnik estry Sedvm msz (rodzina gru-boszowate) rosnący dziko w Europie, Azji Południowej i Ameryce Północnej. W Polsce jest to typowy składnik zbiorowisk kseruterulicznych. Tworzy gęste darnie na skałach i muiach, na piaszayskadł, w suchych murawach, po Krrpgach suchych lasów. Występuje pospolicie aż po niższe piętra górskie (fot. A. W. BUmscyh

z prawej - opuncja Opuntia (rodzina kaktusowa te). Jest to rodzaj obejmujący około 300 gatunków rozprzestrzenionych w obu Amerykach oraz sprowadzonych do Australii jako rośliny ozdobne, gdzie szybko rozprzestrzeniły się, niszcząc wiele hektarów ziemi uprawnej. Plagę zatrzymano przez wprowadzenie do środowiska motyla z rodzaju Cactobasta, którego larwy żerują na opuncji (fot. P. Fabijański)

Zastanów się

Dlaczego kserofity charakteryzują się bardzo wysokim potencjałem oamotycznym

komórek? Jakie znasz krajowe gatunki kserofityezne?

Klimat na Ziemi charakteryzuje się strefowośdą i nie jest jednakowy na obu półkulach. Istotną przyczyną różnic między obiema półkulami jest nierównomierne rozmieszczenie lądów i mórz. Na południu przeważają oceany. Powoduje to, że klimat jest tu bardziej wyrównany i wilgotny, lecz chłodniejszy niż na półkuli północnej. Wielki wpływ na klimat wywiera także odległość od mórz. O He obszary nadmorskie cechują się małymi skokami temperatur, to w głębi lądu obserwujemy duże wahania temperatur i zmniejszenie ilości opadów. Wywiera to piętno na roślinności i faunie.

Zakłócenia w strefowośd klimatu są również spowodowane występowaniem łańcuchów górskich, szczególnie gdy znajdują się w pobliżu mórz i przebiegają równolegle do linii brzegowej. Wiatry wiejące od morza, spiętrzając

-345-