2

118 Część B. Kazusy

Problemy:

1.    Jakie znaczenie dla odpowiedzialności karnej sprawczyni miałoby zastosowanie kwalifikacji prawnej z art. 148 j 4 KK, a nie z an. 148 j 2 KK ?

2.    Czy można przyjąć, że Anna B. dopuściła się czynu pod wpływem afektu, a jej silne wzburzenie było usprawiedliwione okolicznościami?

3.    Czy Anna B. dopuściła się czynu ze szczególnym okrucieństwem?

4.    Czy Anna B. działała pod wpływem motywacji zasługującej na szczególne potępienie?

5.    Czy wpływ silnego wzburzenia wyklucza możliwość przypisania działania z motywacji zasługującej na szczególne potępienie (art. 148 § 2 pkt 3 KKj łub ze szczególnym okrucieństwem (art. 148 § 2pkt I KK)?

6.    Kiedy, wymierzając karę sprawcy zabójstwa, sąd może orzec również śmdek karny w postaci pozbawienia praw publicznych (art. 40 § 2 KK)?

Rozwiązanie:

Typy zabójstw

Ad 1). Znaczenie kwalifikacji prawnej zastosowanej przez sąd w omawianym przypadku wiąże się przede wszystkim z zasadniczo różnymi sankcjami grożącymi za zrealizowanie znamion obu wymienionych typów przestępstw. Typy zabójstwa ciężkiego określone w art, 148 § 2 KK zagrożone są karą 25 lat pozbawienia wolności oraz karą dożywotniego pozbawienia wolności, podczas gdy sprawca zabójstwa w typie uprzywilejowanym z art. 148 § 4 KK podlega karze pozbawienia woiności od roku do lat 10.

Zabójstwo z afektu

Ad 2). Anna B. niewątpliwie znajdowała się w stanie spotęgowanego napięcia emocjonalnego, wywołanego odrzuceniem przez Karola S. i załamaniem się jej planów na przyszłość, co potwierdziły opinie powołanych w sprawie biegłych. Wystąpiło u niej „silne wzburzenie” rozumiane jako stan psychiczny, w którym sfera emocjonalna dominuje nad intelektem, ograniczając funkcję kontrolną rozumu. Osobnym zagadnieniem jest problem, czy wystąpienie takiego stanu było „usprawiedliwione okolicznościami”. Silne wzburzenie mogą usprawiedliwiać tylko takie okoliczności, które je wywołały, a jednocześnie w świetle ocen etyczno-społecznych zasługują na mniejsze potępienie, czy też są „do pewnego stopnia wyba-czalne” (wyr. SN z 10.10.1074 r., II KR 203/74, cyt. za K, Daszkiewicz, Przestępstwa, s. 174). W orzecznictwie przyjmuje się, że może to być prowokacyjne zachowanie ofiary czy też krzywda wyrządzona sprawcy przez ofiarę. W niniejszej sprawie Paweł S. nie przyczynił się w żaden sposób do powstania stanu napięcia emocjonalnego u sprawczyni. Przeniesienie stosunku emocjonalnego z podmiotu, który afekt wywołał, na inną osobę, skojarzoną z pierwszym podmiotem nie może być uznane za usprawiedli-

Kazus I

wiające wystąpienie silnego wzburzenia (post, SN z 29.5.2003 r, 111 KK 74/03, niepubl.). Z tego powodu nie zostały zrealizowane wszystkie znamiona przestępstw-a określonego w art. 14S § 4 KK i nie może być zastosowana taka kwalifikacja prawna dla czynu Anny B.

Ad 3). Uwzględniając okoliczność, że sprawczyni, dorosła kobieta, Szczególne” zadała bezbronnemu dziecku więcej ciosów niż było to konieczne do po- okrucieństwo zbawienia go życia, należy przyjąć kwalifikację z art, 148 § 2 pkt 1 KK.

Ocena stopnia okrucieństwa powinna uwzględniać nie tylko sposób zachowania sprawcy (właściwości noża, duża ilość zadanych ciosów), ale również cechy ofiary. Może się zdarzyć, że w konkretnej sytuacji ten sam sposób zachowania prowadzący do zabójstwa dziecka będzie uznany za szczególnie okrutny, a w przypadku dorosłego człowieka nie będzie spełniał takiego warunku (post. SN z 29.5.2003 r., III KK 74/03, niepubl.).

i Motywacja zasługująca na szczególne potępienie

Ad 4). Motywacja „zasługująca na szczególne potępienie” jest kategorią ocenną, która wyraża wyjątkowe napiętnowanie czynu sprawcy. Zabicie dziecka, osoby niemogącej się skutecznie bronić, jako odwet za zachowanie ojca może być uznane za czyn popełniony w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.

Zabójstwo kwalifikowane a zabójstwo w afekcie

Ad 5). Przyjęcie, że sprawca popełnił czyn pod wpływem silnego wzburzenia, nie wyklucza możliwości przypisania mu zabójstwa ciężkiego, np. popełnionego w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie lub ze szczególnym okrucieństwem i w konsekwencji kwalifikacji z art. 148 § 2 KK. Inaczej byłoby, gdyby sąd przyjął, że sprawca popełnił czyn wyczerpujący wszystkie znamiona określone w art. 148 § 4 KK, w tym warunek, aby silne wzburzenie było „usprawiedliwione okolicznościami”, W takim przypadku zastosowanej kwalifikacji prawnej czynu jako zabójstwa z afektu nie zmieniałoby nawet ustalenie, że sprawca zrealizował równocześnie znamiona jednego z typów kwalifikowanych zabójstwa, np, ze szczególnym okrucieństwem. Odwołując się bowiem do wykładni systemowej i funkcjonalnej, przyjmuje się w literaturze, że elementy kwalifikujące odnoszą się tylko do realizacji znamion typu podstawowego (Komentarz, t. II, red. A. Zoll, s. 233).

Pozbawienie praw publicznych przy    I

zabójstwie    j

Ad 6). Orzeczenie na podstawie art. 40 § 2 KK środka karnego w postaci pozbawienia praw publicznych wobec sprawcy zabójstwa dopuszczalne ” jest jedynie w przypadku ustalenia w wyroku, że popełnił on przypisany mu czyn w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie i zastosowania kwalifikacji prawnej żart. 148 § 2 pkt 3 KK (wyr. SN z 15.5.2000 r.,

V KKN 88/00, OSNKW 2000, Nr 7-8, poz. 63),

Kazus