80 Terapia dzieci i młodzieży
dla niej momentem krytycznym. Przed terapeutami stają wówczas określone zadania. Pierwsze z nich, to próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy trudne zachowania dzieci lub dziecka są skutkiem lęku czy innych czynników. Tymi czynnikami mogą być zdarzenia niezwiązane z funkcjonowaniem w grupie lub nieefektywne działania terapeutów. Jeśli są one wynikiem etapu rozwoju grupy i wyrażają obawy, to wówczas terapeuta interweniuje z rozwagą i wrażliwością. Interwencja przyjmuje zwykle postać klaryfikowania i odzwierciedlania, co pomaga dziecku zrozumieć swoje zachowania, zachęca do wyrażania na bieżąco swoich emocji oraz swojego zdania czy propozycji rozwiązywania razem z grupą konfliktów między uczestnikami.
Fazie właściwej socjoterapii sprzyja osiągnięcie przez grupę określonego poziomu integracji, wzajemnej otwartości i wspólnej aktywności. Wtedy to bowiem członkowie grupy sąjuż w dużym stopniu gotowi do udzielania i przyjmowania informacji zwrotnych, do współpracy i przestrzegania norm grupowych. Takie oto warunki umożliwiająbudowanie sytuacji korekcyjnych adekwatnych do charakteru sądu urazowego indywidualnych dzieci oraz sytuacji uczących i rozwijających.
Końcowy etap procesu socjoterapii to przygotowanie grupy do jej rozwiązania. Chodzi w nim głównie o przygotowanie uczestników do rozstania się i przyjrzenie się towarzyszącym temu uczuciom, takim jak: żal, smutek, rozgoryczenie, nadzieja na dalsze kontakty czy radość. Dobrze by było, gdyby te stany emocjonalne zostały nazwane, dookreślone i wyrażone. Proces przygotowywania do rozstania to także czas przeznaczony na podsumowanie zdobytych doświadczeń i przypomnienie, jak można czerpać z nich siły do funkcjonowania poza> grupą socjoterapeutyczną i ewentualnie przypomnienie, jak korzystać ze wsparcia różnych osób z najbliższego otoczenia lub specjalistycznych instytucji. Końcowe spotkania powinny także zajvierać ustrukturalizowane i zarazem konstruktywne i wzmacniające informacje zwrotne adresowane do każdego uczestnika grupy. W celu utrwalenia pozytywnych zmian poszczególnych uczestników grupy niektórzy terapeuci przy-gotowujądyplomy, listy osobiste, niekonwencjonalne laurki. Dzieci również wręczają sobie drobne pamiątki, tworzą wspólne dzieło utrwalone na zdjęciach itp. Forma zakończenia cyklu spotkań zależy w istocie od inwencji terapeutów i całej grupy.
Tak jak proces socjoterapii, tak i każde spotkanie ma swoją dynamikę i fazy. Zajęcia rozpoczynają się zwykle jakąś przyjętą przez grupę formą (na przykład okrzyk, uścisk dłoni w kręgu). Rytuał powitalny spotkania wprowadza dzieci w jego umowny i niestandardowy świat, daje poczucie bycia razem, jest sygnałem rozpoczęcia wspólnych działań, wnosi do grupy element stałości. Podobne funkcje pełni „rundka”, która ma zazwyczaj pomóc w określeniu samopoczucia dzieci i rozpoznaniu ich poziomu energii. Pierwsze propozycje aktywności na ogół wynikają ze stanu energii w grupie i jej nastroju. Kolejne mają już związek ze szczegółowymi celami danego spotkania. Są to więc gry, zabawy i ćwiczenia, dzięki którym będą się pojawiać w grupie sytuacje korekcyjne, edukacyjne i rozwojowe. Leczenie to właśnie aktywne uczestnictwo oraz integracja różnych doświadczeń, między innymi dzięki nazwaniu swoich doznań, odczuć, spostrzeżeń. Omówienie ćwiczenia, gry, zabawy skłania bowiem uczestników do zastanowienia się i nawiązania kontaktu z samym sobą oraz włączenia procesów werbalizacji, co ułatwia dostrzeżenie związków między wydarzeniami interpersonalnymi a intrapsychicznymi oraz podnosi sprawność słownego oznaczania własnej aktywności i doświadczenia. Zakończenie zajęć stanowi również bardzo istotny etap spotkania, podczas którego powinno się także znaleźć czas na umożliwienie uczestnikom wypowiedzenia się na temat tego, co było ważne dla każdego z nich, co się podobało, a co nie, jakie emocje towarzyszą tej fazie itp. Kończenie spotkania to także czas na domknięcie podstawowych jego wątków. Rytualne pożegnanie kończy wspólne zdobywanie doświadczeń w danym czasie i miejscu.
Dynamika grupowa, spontanicznie budowane wydarzenia grupowe wymagają od socjoterapeutów dużej wiedzy, zwłaszcza na temat funkcjonowania grupy oraz technik pracy z nią i umiejętności pomagania uczestnikom. Znacząca jest także samoświadomość terapeutów, czyli wiedza na temat własnych potrzeb, uczuć i problemów, przekonań i związanych z nimi wartości osobistych, własnych reakcji, zwłaszcza w sytuacjach trudnych (Okun, 2002). Uzyskaniu kompetencji socjoterapeutycznych służy szkolenie po ukończeniu studiów oraz korzystanie z superwizji własnej pracy terapeutycznej.
Zakończenie. Choć socjoterapię można zaliczyć do form pomocy psychologicznej, to jednak różni się ona od psychoterapii dzieci i młodzieży. Proces ten orientuje się przede wszystkim na zdobywanie doświadczeń tu i teraz, nie w kontekście tam i przedtem czy potem. W procesie socjoterapii dziecko gromadzi nowe, korekcyjne doświadczenia, omawia je i przygląda się im nie po to, by zrozumieć to, co się stało i dzieje „tam”, lecz po to, by integrować w sobie to, co teraz się mu zdarza: myśli, uczucia, związki z innymi podczas spotkań grupowych. W socjoterapii nie ma też miejsca na omawianie wydarzeń urazowych, ich odtwarzanie, uzewnętrznienie, odreagowanie. Na czym zatem polega korekcyjna moc spotkań socjoterapeutycznych? Ponieważ socjoterapia jest adresowana do