Choroby lasu0035 jpeg

wzmożonego występowania różnych owadów leśnych, między innymi kornika drukarza (Ips typographus) i wskaźnicy modrzewianeczki (Zeiraphera gńseana). Trudny teren uniemożliwia! terminowe wykonywanie zabiegów profilaktycznych i ochronnych.

W Sudetach, gdzie występowały podobne czynniki predyspozycyjne, tragedii dopełniły chronicznie oddziałujące na osłabione drzewa imisje przemysłowe, od połowy lat siedemdziesiątych oddziałujące bardzo intensywnie. Łączne oddziaływanie tych czynników doprowadziło do masowego wystąpienia kambiofagów, a następnie do zamierania drzew (lata 1980-1984), przyjmującego na terenie Gór Izerskich, a także w wielu rejonach tej części Europy (Rudawy w Czechach, Las Bawarski w Niemczech) znamiona klęski ekologicznej. Nastąpiły wylesienia na znacznej części regionów' górskich, co wyraziło się erozją gleb i zmianami w retencji wodnej lasów (skłonność do powodzi). Kolejne niekorzystne dla drzew' lata (m.in. susza 1992 r.) oraz ponowne uaktywnienie się opie-niek pogłębiło obraz niekorzystnych zmian w drzewostanach świerkowych.

W drzewostanach górskich w Karpatach nie było tak drastycznych zmian ekosyste-mowych, jakkolwiek lokalnie doszło do zamierania drzewostanów świerkowych. Głównymi przyczynami były śniegoiomy i silne wywalające wiatry (lata 1955, 1966-1967), opieńkowa zgnilizna korzeni (lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte) i gradacje korników (lata 1955-1964,1974-1984). Ogółem, w^r latach 1955-1984 na terenie RDLP Katowice usunięto z tego powodu niemal 2 min m³ drewna, zaś na powierzchni wielu hektarów' wykonano odnowienia z powodu przedwczesnego usunięcia drzewostanu.

Prawdopodobny przebieg choroby zamierania świerków można przedstawić następująco:

osłabienie tkanek redukcja wzrostu zaburzenia fizjologiczne zamieranie tkanek

oddziaływanie silnych wiatrów susza

Drzewo +

przemarznięcie korzeni podczas bezśnicżnych zim nieoczekiwane okresy odwilży zimą konkurencja drzewostanowa kwaśne opady, przemysłowe skażenia powietrza

...    zasiedlenie osłabionych

— patogeny korzeni    J tkanek

Osłabione drzewo + owady szkodniki pierwotne i wtórne —► zamarcie strefy przykambialnej

W rejonach północnego zasięgu świerka głównymi czynnikami szkodotwórczymi były korniki, których gradacje wystąpiły już w latach 1948-1951, oraz opieńki odnotowane na terenie RDLP Białystok, Gdańsk, Olsztyn, Szczecinek. Wzmożone zagrożenie drzewostanów świerkowych przez wymienione czynniki biotyczne były konsekwencją zmian w środowisku leśnym. Jako główne przyczyny można wskazać pogłębiający się od końca lat czterdziestych deficyt opadów oraz stale obniżanie się poziomu wód gruntowych - w wielu studniach poziom wody spadł o 5 m. Płytki, horyzontalny system korzeniowy świerka, pozbawiony dostępnej wody, w szybkim czasie zamierał, zaś procesy kompensacyjne u wielu drzew nie były wystarczająco skuteczne, aby chorujące drzewa przetrwały tę sytuację stresową. Wyraziło się to zamieraniem drzew' i drzewostanów świerkowych w wielu rejonach kraju, zwłaszcza po okresie wyjątkowo suchych lat 1981-1983 i 1990-1992. Korzystniejsze dla drzew' warunki wilgotnościowe w latach 1984-1987 i 1995-1998, skuteczna profilaktyka i niedopuszczanie do powstawania gradacji zwiększyło aktywność przebiegu procesów regeneracyjnych drzewostanów świerkowych.

Obecnie trudno jest mówić o zamieraniu świerka, jednak z dużą dbałością należy zwracać uwagę na przebieg zjawisk zachodzących w tych drzewostanach, aby nie dopuścić do uruchomienia procesów' destrukcyjnych na dużą skalę.

Dąb

Wzmożone zamieranie starszych drzewostanów dębowych na terenach Polski zarejestrowano w rejonach Krotoszyna w latach czterdziestych ub.w. Na przekroju poprzecznym kłód stwierdzano wówczas obecność wcistków w naczyniach, wiążąc to zjawisko z obecnością grzybni Graphium sp. Jako przyczynę osłabienia drzew' i początku ząjwisk chorobowych przyjęto uważać bardzo niekorzystny układ czynników atmosferycznych - efekt mroźnych zim 1928/192!) i 1941/1942 oraz zmiany poziomu dostępnej wody. Stwierdzano również masowe żery gąsienic kuprówki rudnicy - Euproctia chrysorrhoea i prządki pierścienicy - Mala-cosonta neustria zwiększające tempo wydzielania się drzew' w latach następnych.

W czasach nam bliższych, masowce zamieranie drzew⁷ w⁷ drzewostanach dębowych zarejestrowano w⁷1983 r., zaś jego początków⁷ należy doszukiwać się w przebiegu mroźnej zimy 1978/79. Bardzo niska temperatura powietrza spowodowała przemarzanie i pękanie drzew⁷ oraz znaczne ich osłabienie. Wysoki poziom wody opadowej po powodziach w 1980 r. spowodował zamieranie systemów⁷ korzeniowych, co pogłębiło ich złą kondycję zdrowotną. Z kolei w 1981 r., a także w⁷ kolejnych

latach wystąpiła susza, dodatkowo osłabiając drzewostany dębowe.

Już od 1984 r. wydzielanie się drzew w⁷ drzewostanach dębowych miało charakter klęskowy i objęło drzewostany na powierzchni 145 tys. ha w⁷ całym kraju. Najbardziej niepokojący byl stan zdrowotny i sanitarny drzewostanów w południowo--zachodniej części Polski. Tylko na terenie Nadl. Krotoszyn w okresie 1982-89 usunięto łącznie 29 606 m³ posuszu dębowego, głównie drzew najstarszych klas wieku.

Typowo symptomy choroby dębów, to zamieranie pojedynczych gałęzi i całych konarów⁷ postępujące od wierzchołka do dolnej części korony drzew, deformacje pędów, formowanie krótkopędów⁷. Liście drobnieją i ulegają przebarwieniom oraz

Tak wyglądało wiele dębów (fot. Tomasz Oszako)

71