ED (13)

66 //. Zasady obserwacji faktów społecznych

samą zasadę. Kiedy podejmujemy np. badania klanu, rodziny matriarchalnej lub patriarchalnej, zaczniemy od ich zdefiniowania za pomocą tej samej metody. Każdy problem ogólny czy szczegółowy winien być stawiany zgodnie z powyższą zasadą.

Postępując w ten sposób, socjolog staje od razu mocno na gruncie rzeczywistości. Sposób klasyfikowania faktów nie zależy tu bowiem od niego, od jego szczególnego usposobienia, lecz od natury rzeczy. Znak, który każe je zaliczać do tej lub innej kategorii, może być pokazany każdemu, każdy może go rozpoznać; twierdzenia obserwatora mogą być sprawdzane przez innych. To prawda, że pojęcie w ten sposób zbudowane nie zawsze pokrywa się, czy nawet przeważnie nie pokrywa się, z pojęciem potocznym. Oczywiste jest np., że w odczuciu większości fakty wolnomyśli-cielstwa lub uchybiania etykiecie, tak niezmiennie i surowo karane w wielu społeczeństwach, nie są uważane za zbrodnie nawet w odniesieniu do tamtych społeczeństw. Podobnie, przy zwykłym rozumieniu słowa, klan nie jest rodziną. Mniejsza z tym, nie chodzi nam przecież o odkrycie środka pozwalającego na ustalenie, do jakich faktów odnoszą się słowa języka potocznego i jakie idee wyrażają. Potrzebne są nam zupełnie nowe pojęcia, odpowiadające wymaganiom nauki i wyrażone za pomocą specjalnej terminologii. Nie znaczy to, oczywiście, że pojęcie potoczne jest dla uczonego bezużyteczne; służy mu ono za wskazówkę. Informuje nas, że istnieje gdzieś zespół zjawisk złączonych tą samą nazwą, a więc mający prawdopodobnie jakieś cechy wspólne. Pojęcie potoczne ma zawsze jakiś związek ze zjawiskami, toteż wskazuje nam ono niekiedy, aczkolwiek z grubsza, gdzie należy ich szukać. Ponieważ jednak jest utworzone byle jak, nic dziwnego, że nie odpowiada ściśle odpowiedniemu pojęciu naukowemu¹².

Zasada ta, jakkolwiek tak oczywista i doniosła, w socjologii nie jest bynajmniej przestrzegana. Właśnie dlatego, że socjolog zajmuje się rzeczami, o których mówimy bez przerwy: rodziną, własnością, zbrodnią itp., ich uprzednie i ścisłe definiowanie wydaje się mu najczęściej bezcelowe. Jesteśmy tak przyzwyczajeni do posługiwania się tymi słowami, które powracają co chwila w rozmowach, że bezużyteczne wydaje się nam precyzowanie znaczeń, w jakich ich używamy. Odwołujemy się po prostu do potocznego ich rozumienia. Otóż jest ono często bardzo nieokreślone, co sprawia, że daje się tę samą nazwę i takie samo wyjaśnienie rzeczom w istocie różnym. Wynikają stąd beznadziejne nieporozumienia. Tak więc istnieją dwa rodzaje związków monogamicznych: jedne są monogamiczne de facto, drugie de iure. W pierwszym wypadku mąż ma tylko jedną żonę, choć w świetle prawa może ich mieć wiele; w drugim wypadku prawo zakazuje mu poligamii. Faktyczna monogamia występuje u wielu gatunków zwierząt oraz w niektórych niższych społeczeń-

¹² W praktyce rozpoczynamy zawsze od potocznych pojęć i terminów, Staramy się ustalić, czy wśród rzeczy oznaczanych niewyraźnie przez dane słowo są takie, które mają wspólne cechy zewnętrzne. Jeżeli tak jest i utworzone przez nas pojęcie odpowiada całkowicie (co zdarza się rzadko) lub przynajmniej w znacznej mierze pojęciu potocznemu, to możemy oznaczać to pierwsze za pomocą tego samego słowa co drugie. Nauka zachowuje wtedy wyrażenie używane w języku potocznym. Jeżeli natomiast odchylenie jest zbyt duże, jeżeli pojęcie obiegowe miesza wiele odrębnych pojęć, to narzuca się konieczność tworzenia nowych i specjalnych terminów.