IMG64

POSTRZEGAJĄCY

Stereotypy i stereotypizacja: kilka przykładów    nta

W poprzedniej części rozdziału pokazaliśmy, jak stereotypy wpływają na przetwarzań informacji, na postawy i uczucia oraz na zachowania wobec członków piętnowany grup, jak również na uczucia piętnowanych wobec samych siebie i na ich przekonaj^ na własny temat. W tej części zilustrujemy rolę stereotypów na przykładzie trze rodzajów piętna opisanych przez Goffmana (1963): „piętna grupowego", „wad charą teru” i „brzydoty cielesnej”.

„Piętno grupowe": rasizm

Rasizm białych Amerykanów w stosunku do czarnych Amerykanów jest nieodłączny składnikiem historii Stanów Zjednoczonych. To także klasyczna ilustracja procesój związanych z piętnem grupowym. Rasizm jest społeczną kategoryzacją, dzielenie, ludzi na swoich i obcych na podstawie widocznych gołym okiem cech fizycznych, cechy mogą dostarczyć bezpośrednich sygnałów „bytowości” (zob. Brewer, Haraśt 1996; Campbell, 1958) i uaktywnić odpowiednie struktury wiedzy. W ten sposójj| kategoryzacja ludzi, dzielenie ich na swoich i obcych, wiąże się nie tylko z powszechni nymi różnicami w ogólnej ocenie (tj. z preferencjami w stosunku do grupy własnej^, ale także ze specyficznymi przekonaniami na temat członków obcych grup - w óo§ niesieniu do czarnych te stereotypowe cechy to przykładowo: „brutalni”, „wyspo® towani”, „muzykalni” i „leniwi” (Devine, Elliot, 1995; Dovidio, Gaertner, 1991)g Uprzedzenia i osobista aprobata dla stereotypów są ze sobą pozytywnie związane’ (Dovidio i in., 1996).

Choć na ogół zakłada się, że powstawanie stereotypów rasowych jest konsekwencją społecznej kategoryzacji, która poprzedza dyskryminujące zachowanie, konkretna treść siereotypu może być zwrotnie kształtowana przez naturę dyskryminujących zachowań.'.

Polityka rasowa jest wyraźnie związana z rozwojem ideologii, które ją usprawiedliwiają. We wczesnym okresie historii Stanów Zjednoczonych biali Amerykanie stworzyli; ideologie rasowe, które pomogły im uzasadnić prawo zezwalające na dwojakiego rodzajh wyzysk ekonomiczny: niewolnictwo i zawłaszczanie terenów należących do Indian (Klinker, Smith, 1999). Tak więc stereotypy rasowe wiążą się z określoną ideologią; która usprawiedliwia dyskryminację i wyzysk (Fields, 1990). Co więcej, ze względu ńą częsty kontakt ze stereotypami rasowymi w procesie wychowania, biali Amerykanie nabywają na ogół wiedzę o kulturowych stereotypach dotyczących czarnych, która jest spontanicznie aktywizowana przez realną lub symboliczną obecność członków tej grupy fDevine, 1989), choć taki efekt jest wyraźniejszy u białych, którzy mają silne uprzedzenia (Kawakami, Dion, Dovidio, 1998; Lepore, Brown, 1997).

Ogólniej, kontakt z czarnymi uaktywnia stereotypy i negatywne skojarzenia (Dovidio, Evans, Tyler, 1986), często automatycznie (Fazio i in., 1995; Wittenbrink, Judd, Park, 1997). Skojarzenia te mogą następnie wpływać na sposób interpretowania nowych informacji. Na przykład, zarówno białe dzieci, jak i biali dorośli interpretują niejednoznacznie agresywne zachowania osoby czarnej jako bardziej niebezpieczne i brutalne niż podobne zachowania osoby białej (Duncan, 1976; Sagar, Schofield, 1980).

rięuio i stereotypy

107

nHmferpretacje i atrybucie mogą prowadzić do różnych rezultatów i działań: na przykład w procesach o zabójstwo czarni skazywani bywają na surowsze kary jnjroozbawienia wolności i częściej skazywani są na karę śmierci niż biali (zob. Dovidio, jwGaertncr, 1998). Mogą też promować rozwój instytucjonalnego rasizmu, który oznacza Mroźna politykę, różną praktykę i różne prawo dla członków różnych grup rasowych i dla Kałych grup (np. zróżnicowane ustawowo kary za handel narkotykami). Rasizm ^instytucjonalny na ogół nie jest uważany za niesprawiedliwy, ponieważ jest elementem ■prawa (które uważa się zwykle za słuszne i moralne), jest zrytualizowany i towarzyszą Bmuideologie i stereotypy rasowe, które go usprawiedliwiają. Niemniej jednak, ^Ystematycznie zwiększa nierówności między grupami.

f ,jprezentującymi niewerbalny styl charakterystyczny dla interakcji z czarnymi, wypadali ffgorzej w tej sytuacji (w ocenie niezależnych obserwatorów) niż ci, wobec których

■l^tereotypy i uprzedzenia rasowe znajdują wyraz nie tylko w otwartym dyskryminowaniu; mogą także w subtelny, acz istotny sposób kształtować kontakty Hjnterpersonalne. Kontakty te mogą prowadzić do samospełniającego się proroctwa. Na IBprzykład Word, Zanna i Cooper (1974) stwierdzili, że biali ankieterzy zachowywali się fmiewerbalnie w sposób bardziej chłodny i zdystansowany (chodzi tu na przykład Saokontakt wzrokowy, dystans interpersonalny, nieadekwatność języka) w stosunku do ^czarnych ankietowanych niż w stosunku do białych ankietowanych. Wydaje się, że taki Hgcfekt występuje nawet jeśli biali nie zdają sobie z tego sprawy (np. Weitz, 1972). Bez ffówzględu na ujawniane w badaniu samoopisowym (przypuszczalnie świadome) postawy ^rasistowskie, różnice indywidualne w automatycznie i nieświadomie aktywizowanych ^postawach pozwalają przewidzieć, w jakim stopniu ogólne (Fazio i in., 1995) i niewer-Hfbalne (Dovidio i in., 1997) zachowanie białych wobec czarnych będzie przyjazne. ^Działanie samospełniających się proroctw potwierdza także inne badanie Worda, i|Żaiiny i Coopera (1974): biali ankietowani, którzy mieli kontakt z ankieterami

|^:jmkieterzy prezentowali styl charakteryzujący interakcję z białymi, pł- Tożsamość rasowa rozwija się i różnicuje zależnie od doświadczeń grupy, do której £ -jednostka należy i od tego, jak jednostka interpretuje i uwewnętrznia te doświadczenia, )■: oraz jak się do nich przystosowuje. Przypuszcza się, że rasowa tożsamość i kultura * ..czarnych Amerykanów odzwierciedla składnik ewolucyjny, który ma swoje źródło pw kulturowych fundamentach afrykańskiej przeszłości, i składnik reaktywny, który jest f efektem adaptacji do historycznych i współczesnych wyzwań statusu mniejszościowego ! w Stanach Zjednoczonych (zob. także Helms, 1995). Ponieważ rasizm jest zjawiskiem '' powszechnym, czarni Amerykanie mogą bezwiednie uwewnętrzniać rasowe stereotypy na przykład nie uwzględniać w myśleniu o własnej tożsamości całych sfer pod-. legających stereotypizacji (np. sfery akademickiej; Steele, 1992) lub osiągać słabe | wyniki w warunkach „zagrożenia stereotypem” (np. w testach osiągnięć) - nawet wtedy, r gdy osobiście ich nie podzielają (Steele, 1998).

Ta krótka analiza ilustruje kluczową rolę stereotypów w piętnowaniu czarnych Amerykanów. Kontakt z czarnymi na ogół, często automatycznie, aktywizuje u białych stereotypy rasowe. Odwołując się do tych stereotypów, usprawiedliwia się zarówno sposób traktowania czarnych w indywidualnych kontaktach, jak i dyskryminującą politykę instytucjonalną. W indywidualnych kontaktach efekty dyskryminacji mogą