IMGV00

§ [/aJLIW^&a , TodSfoU^^ v4$lf)&LLZe%W&j

fĘĘ, ^<2£tac^o gi br

Część III

PEDAGOGIKA TEORETYCZNA

PROCES WYCHOWAWCZEGO ROZWOJU CZŁOWIEKA

Rozdział I

POJĘCIE WYCHOWANIA

1. Zjawisko rozwoju wychowawczego

Człowiek przychodzi na świat w postaci krzyczącego niemowlęcia, całkowicie bezradnego i zdanego na pomoc matki i otoczenia ludzi. W przeciwieństwie do niemowlęcia ludzkiego potomstwo wielu zwierząt od razu daje sobie radę w życiu, ponieważ kierowane jest gotowymi mechanizmami instynktów, dzięki którym takie np. kaczę po wykluciu się z jajka od początku potrafi pływać i nurkować, szukając żeru. Tylko człowiek przy narodzeniu jest słabo wyposażony przez naturę, posiadając zaledwie instynkt ssania dla utrzymania się przy życiu, instynkt krzyku jako drogę porozumienia się z otoczeniem i zadatek późniejszej mowy, mechanizm zaciskania palców wokół przedmiotów, jak u ptaka siadającego na gałęzi, wskazujący na ważność ręki w rozwoju ludzkim o-raz instynkt przywierania do ciała matki jako sposób obronnej ucieczki.

Jednakże pomimo lepszego nawet uzbrojenia w instynkty, potomstwo wszystkich prawie zwierząt wyższych wymaga pewnego okresu opieki rodzicielskiej, która je karmi, ogrzewa, broni przed niebezpieczeństwami drapieżników i uczy sztuki życia często w formie zabawowej, np. igraszek walki u szczeniąt, a polowania na myszy u kociąt¹. Dziecko ludzkie potrzebuje stałej opieki, pielęgnacji, troskliwej serdeczności, pouczeń i nauki, kształcenia i wychowania w daleko ’ J. K rei ner, Jak rośliny i zwierzęta chronią swoje potomstwo, Kraków 1946; W. M a ka l sch, Ptak i gniazdo, jajo, pisklę (tl. z niem.), Warszawa 1957 s. 231-262.

większym stopniu. Dlatego też okres rozwojowy dziecięctwa i młodości trwa u człowieka bardzo^-długo, zajmując, aż.1/3 cąłego przeciętnego okresu życia^ gdy u zwierząt ssących czas rozwoju obejmuje od 1/6 do 1/5 długości życia.

Bez tej skomplikowanej i uciążliwej pomocy wychowawczej tak w dziedzinie fizycznej (żywienie, higiena), jak psychicznej (kształcenie umysłowe i moralne) oraz duchowej (działanie uszlachetniające sztuki i religii) młody człowiek nie może się w pełni rozwinąć. Tymczasem istotny sens życia ludzkiego polega na osiągnięciu wszechstronnie rozwiniętego człowieczeństwa, bez czego ani jednostka nie byłaby szczęśliwa, ani też rodzice i społeczeństwo nie osiągnęliby swoich celów życiowych. Koniecznością więc biologiczną jest niesienie pomocy wychowawczej dla prawidłowego ukształtowania człowieka, co razem ujmowane bywa w pojęciu wychowania.

[Etymologicznie, czyli ze względu na słowo-twórczą budowę wyrazu, „wychowanie” w języku polskim pierwotnie znaczyło tyle co „żywienie, utrzymanie”, to co dziś zawiera się w chowie (hodowli) zwierząt i w-wyrażarriu Tfdóbrże ćhówać kogoś”, czyli dobrze odżywiać. Podobnie w-języku rosyjskim wyraz wospitanije, znaczący wychowanie, podchodzi od słowa pitanije, czyli jedzenie, karmienie, jadło. Dopiero w. XIX wieku wychowanie nabiera przenośnego znaczenia, zastępując łacińską-gdulcację. Jeszcze bowiem utworzona w 1773 r. słynna Komisja Edukacjr Narodowej nie mogła nazwać się Komisją Wychowania, gdyż • oZnaczałobyTo^w tyrrrczasie Komisję-Aprowizacji¹. Łacińskie słowo zaś edukacia znaczy wTlwmm~1fdżenTu~wypTOwadzańie''(educare - wy-chowywacode^-^wco - wyprowadzam) i tó żjakiegóiTstanu gorszego do lepszego i wyższegoj Podobna przenośnia wyciągania i podnoszenia wzwyż działa w niemieckim wyrazie erziehen i francuskim elever, znaczących wychowywać. Stąd też realne znaczenie wychodnia dziś polega na przekształceniu człowieka, na wyprowadzaniu rozwijającej się jednostki, ze zwierzęcego stanu natury ipodnoszenin jej do stanu kulturalnego człowieczeństwa, W związku zaś z tym termin wychowa nie' w języku potocznym jest wieloznaczny i zawiera w sobie co najmniej poczwórne znaczenie.

Przede wszystkim mówiąc Q..wychowaniu, myślimy o działalności wychowawczej, powodującej stawanie się mądrzejszym i lepszym czło-

165

1

A. Danysz, O wychowaniu, Lwów 1925^ł s. 2.