jelito 1

ZESPÓŁ JELITA NADWRAŻLIWEGO

(Irritable Bowel Syndrome - IBS)

Informacje dla pacjentów

Pomoc w opracowaniu i konsultacja naukowa: prof. Roman Tomecki, Klinika Gastroenterologii CMKP w Warszawie

Czym jest zespół jelita nadwrażliwego?

Zespół jelita nadwrażliwego charakteryzuje się bólem i/lub dyskomfortem w jamie brzusznej, wzdęciem, zmianą częstotliwości wypróżnień i konsystencji stolca. Biegunka może występować naprzemiennie z zaparciem. Ból, dyskomfort i wzdęcie często ustępują po wypróżnieniu. Typowe objawy zespołu jelita drażliwego są łatwo rozpoznawalne przez lekarza, nie muszą jednak występować jednocześnie lub mogą występować w wielu wariantach, Z.j.n. jest chorobą czynnościową. Pojęcie „czynnościową" oznacza, że dokuczliwe objawy nie są związane z uszkodzeniem przewodu pokarmowego. Pacjentowi często trudno jest zrozumieć, czemu boli go brzuch, skoro jest on formalnie zdrowy. Łatwiej zrozumie się, że skurcz łydki powoduje silny ból, mimo że po jego ustąpieniu łydka jest nadal zdrowa.

Podczas badania brzucha osoby cierpiącej na zespół jelita nadwrażliwego lekarz nie znajduje nieprawidłowości. Pierwszym I najważniejszym krokiem jest ustalenie rozpoznania zespołu jelita nadwrażliwego. Niedokrwistość, krwawienie, chudnięcie I gorączka nie mogą być przypisywane chorobie czynnościowej i są zazwyczaj wyrazem chorób organicznych, O takich objawach należy niezwłocznie powiadomić lekarza. Zazwyczaj w zmiennym nasileniu ciągną się one latami. Niekiedy jednak niespodziewanie ustępują na wiele miesięcy, rzadziej znikają, aby nigdy nie nawrócić.

Co jest powodem wystąpienia zespołu jelita nadwrażliwego?

Przyczyny tej częstej choroby są nieznane, a zróżnicowanie poglądów dotyczących tego zagadnienia jest bardzo duże. Na jednym krańcu panuje przekonanie, że jest to choroba pierwotnie psychiatryczna, na drugim, że jest to jednak organicznie uwarunkowane zaburzenie funkcji przewodu pokarmowego. Jest wielce prawdopodobne, że z.j.n. jest chorobą wywołaną różnymi przyczynami i że nigdy nie poznamy jednego, najważniejszego czynnika sprawczego. Wśród różnych koncepcji brane są pod uwagę: uwarunkowania psychologiczne, dietetyczne, bakteryjne zapalenie jelit. Większość publikacji dowodzi, że pacjenci z z.j.n. częściej wykazują objawy dysfunkcji psychologicznych niż inni chorzy lub zdrowi ludzie, i że u połowy z nich można postawić rozpoznanie psychiatryczne, najczęściej depresji. Wyniki takich badań upowszechniają opinię, że z.j.n. ma podłoże psychofizjologiczne, które ma główny udział w rozwoju zaburzeń funkcji jelit. Wniosek taki jest jednak niepewny w związku z preselekcją chorych poddawanych ocenie. Ci pacjenci, którzy przychodzą po poradę lekarską, albo mają rzeczywiście ciężkie objawy, albo są w gorszym stanie psychicznym. Tymczasem badania psychologiczne osób z objawami jelita nadwrażliwego, które nie zasięgają porady lekarskiej, nie wykazują różnic w sferze psychologicznej w stosunku do osób zdrowych. Stanowi to przesłankę dla twierdzenia, że zaburzenia psychologiczne nie są odpowiedzialne za powstawanie z.j.n„ a jedynie decydują o potrzebie kontaktu z lekarzem.

Psychiatrzy często rozumieją zaburzenie czynnościowe jako sytuację, w której normalne doznania fizyczne traktowane są przez pacjenta jako wyraz choroby organicznej. Zjawisko to określane jest mianem somatyzacji. Mechanizmy somatyzacji są poznane słabo. Prawdopodobnie rozwijają się one w dzieciństwie, w okresie gdy rodzice zwracają wybiórczo uwagę na niektóre objawy u swego dziecka, zwalniając je w czasie ich występowania z zajęć szkolnych i obowiązków domowych.

Dorośli, podobnie jak dzieci, mogą nieświadomie wykorzystywać banalne objawy dla rozwiązywania swoich problemów w relacjach z innymi ludźmi, uciekania od trudności w pracy, od problemów finansowych, dla wywołania zainteresowania lekarza, członków rodziny, przyjaciół. Somatyzacja może być następstwem obawy przed chorobą, np. nierzadko pojawia się u osób, których bliski zmarł na raka.

U pacjentów z z.j.n. dotyczy ona nie tylko objawów ze strony przewodu pokarmowego. Korzystają oni częściej z konsultacji i zwolnień lekarskich w związku z dolegliwościami ze strony innych układów i narządów. Somatyzacja powoduje, że częstotliwość niepotrzebnych zabiegów chirurgicznych w tej grupie chorych jest prawie pięciokrotnie wyższa niż populacji ogólnej.

Prowadząc badania w Afryce wschodniej Denis Burkitt zwrócił uwagę, że zaparcie i inne objawy nieprawidłowej funkcji jelit nie występują u rodowitych mieszkańców Afryki spożywających dietę bogatoresztkową. Jego praca opublikowana w 1972 roku udowadnia, że im więcej błonnika w diecie, tym wyższa jest waga stolca i krótszy czas pasażu. Obserwacja ta zrodziła hipotezę o zależności wielu chorób jelita grubego, w tym zaburzeń czynnościowych, od ubogoresztkowej diety typu zachodniego. Koncepcji tej nie potwierdziły jednak dalsze badania. Nie znaleziono związku przyczynowego między z.j.n. i zawartością włókien roślinnych w diecie. Zainteresowanie zapalną przyczyną z.j.n. wywodzi się z analizy licznych przypadków, które dowodzą czasowego związku między krótkotrwałym, inicjującym epizodem zakażenia pokarmowego („zatrucia pokarmowego") i następującymi po nim wieloletnimi zaburzeniami czynnościowymi. Zależność taka dotyczy około 20% pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego i 30% tych, którzy przebyli zakażenie salmonellą.

Jak rozpoznajemy zespół jelita nadwrażliwego i jakie są jego objawy?

Zespół jelita nadwrażliwego może się objawiać przewlekłą biegunką (postać biegunkowa IBS) lub zaparciem (postać zaparciowa IBS). Często biegunka i zaparcie występują naprzemiennie. Zespół jelita nadwrażliwego może objawiać się również uczuciem niepełnego wypróżnienia po defekacji. Bóle i skurcze brzucha należą do najczęstszych objawów i wielu pacjentów odczuwa znaczące ustąpienie bólu czy dyskomfortu po wypróżnieniu lub odejściu gazów. Pacjenci z zespołem jelita nadwrażliwego mogą mieć również nudności. Należy pamiętać, że niedokrwistość, krwawienie, utrata masy ciała i gorączka nie należą do objawów zespołu jelita nadwrażliwego i jeśli wystąpią trzeba się skontaktować z lekarzem.