P1050442

[U]

Wykładniki inicnsywnofct cechy w języku rosyjskim

279

nuju (gromadnuju) blagodarnost'²². Wynika z tego, że wykładniki intensywności mogą różnić się między sobą tzw. stopniem intensywności, tzn. stanowić różny „poziom” wyróżnienia danej cechy.

Do wykładników łączących się z oczeri należy też wysoko. Na pierwszy rzut oka można by sądzić, iż winien on być traktowany tak samo jak głęboko, tj. nie jako wykładnik intensywności. Wysoko łączy się głównie z wyrazami oznaczającymi wielkości mierzalne, ilościowe. Są to najczęściej wyrażenia terminologiczne, np. polskie: wysokie ciśnienie, napięcie prądu, natężenie, wysoka wydajność pracy, wysokie tempo rozwoju, i rosyjskie: wysokoje dawlenije, napriażenije loka, wysokaja proizwo-ditielnost' truda. Wyrażenia tego rodzaju, które suponują podanie predykatu ilościowego, nie są przez nas traktowane jako „intensyfikowalne”. Ciśnienie, wydajność pracy, wysokość, długość i inne nazwy skali mogą być większe czy mniejsze, podobnie jak większe lub mniejsze mogą być przedmioty. „Bycie przedmiotem” nie może jednak być stopniowalne, stopniowalne mogą być różne cechy przedmiotu. Wyraz wysoki, gdy odnosi się do wyrażeń związanych z ilością czy ze skalą, może być zastąpiony wykładnikiem duży. Wysokie ciśnienie to bardziej potocznie duże ciśnienie; wysokie natężenie prądu = duże natężenie; wysokaja proizwoditielnost' truda = bolszaja proizwoditielnost' truda; wysokoje dawlenije = bolszoje dawlenije, itd.

Jako wykładnik intensywności ros. wysoko (wysokij) funkcjonuje w nielicznych połączeniach z wyrazami należącymi do innego pola semantycznego niż wielkości parametryczne, np. wysoko ceniu, wysokaja triebowatielnost'. Zasadnicza odmienność struktury semantycznej wyrażeń oznaczających wielkości parametryczne w stosunku do pozostałych wyrażeń dopuszczających stopniowanie i łączących się z wykładnikami typu bardzo była sygnalizowana w literaturze naukowej²³. Wydaje się, że przedmiotem dalszego rozpatrzenia powinna być sprawa rozkładu (łączliwości) wykładników intensywności zależnie od struktury semantycznej wyrażeń obok stojących. Problem ten wykracza poza ramy niniejszego artykułu.

Przytoczona lista zawiera wykładniki oceniane różnie z punktu widzenia stylistycznego. Wyróżniamy elementy stylistycznie neutralne, tj. takie, które mogą się pojawić w każdym typie tekstów, i elementy stylistycznie nacechowane, które mogą wystąpić tylko w określonym typie tekstów. Te ostatnie opatrywane są w słownikach kwalifikatorami. Jewgienjewa stwierdza, że kwalifikatory te wskazują na „strefę”, do której należy dany wyraz. „Pomięta »razgowomyj« ukazywajet, czto słowo prinadleżyt tiem sfieram jazyka, kotoryje obusłowleny kommunikatiwno-

” Test ten w najogólniejszym zarysie został zaproponowany przez A. Bogusławskiego. Być może, że (zgodnie z propozycją A. Bogusławskiego) również wyrazy csriezwyczajno, grandlozno i odpowiadające im przymiotniki są bardziej zbliżone do grupy nieobyknowieimo (wyłączonej z naszej listy) niż do grupy oczerf. Problem ten wymaga dalszego rozpatrzenia. Obecnie nie wykluczamy możliwości, że są racje, dla których wyrazy te dadzą się umieścić łącznie z kolossalno czy ogromnyj.

“ Zob. Wierzbicka. Porównanie — gradacja — metafora; A. Bogusławski, Measurcs are Measurcs. In Defcnce of the Dlverslty of Comparatircs and Posltlres. „Linguistischo Bcrichte”, 1975, nr 36.