parmenides2

48

49

strzec absolutną konstrukcją eaxi prawdziwościowego jako szczególny przypadek tego, co Owen nazwał łącznikiem eliptycznym: wymóg do-myślnego predykatu po prostu znika z pola widzenia”.

Kalin wskazuje na archaiczną genezą indoeuropejskiego znaczenia; imiesłowu ^xsant (odpowiadającego greckiemu ov, óvxoę), który daje się odnaleźć i w staroangielskim słowie sooth, i w sanskryckich formach sa/ i satya (prawda). Ów praindoeuropejski formant jest nadal żywy np. w kolokwialnym jązyku Ameryki w wyrażeniu „powiedz, jak to faktycznie jest” (tell it like it is), gdzie Jest” ma znaczenie czysto werytatywne (veridical)^x*. W aspekcie gramatycznym specyficzne zastosowanie praw-; dziwościowe zostało przez Kahna scharakteryzowane następująco:

(1) Coś, co spełnia rolą swoistego podmiotu dla stosowanego w tym znaczeniu czasownika „być”, ma formą zdaniową (propos i tional), wyra-' żającą pewien fakt lub stan rzeczy, o którym stwierdza się, że zachodzi (Jest tak, że”), a nie afirmacją lub akceptacją jakiegoś przedmiotu czy pojęcia. (2) Formuła z zastosowaniem czasownika „być” występuje jako konstrukcja (bez jakiegokolwiek predykatu) w zdaniu porównawczym' z czasownikiem oznaczającym mówienie lub sądzenie (verba dicendi et sentiendi): „powiedz, jak to jest (jak to się ma)” [tell it like it is]. W ten sposób kanoniczna forma konstrukcji prawdziwościowej „być” w jązyku starogreckim (począwszy od Homera) brzmi następująco: „rzeczy faktycznie mają się tak, jak powiadasz [myślisz lub wiesz], że są (eot tocutoc outcd ojo7i£p oó AśyEię)”^,9.

Nader wymowne jest w związku z tym stosowanie przez Hcrodoti (a także innych, jak Tukidydesa, a wcześniej Homera) urzeczowniko-, wionego imiesłowu eóv w odniesieniu do pewnej wypowiedzi czy opowieści w sensie „prawdziwy”, „odpowiadający prawdzie”, np. xóv eóztq Xżteiv Xóyov (Hdt. I 95 1) [„mówić prawdą”, „powiedzieć, jak było naprawdę”, czyli „złożyć prawdziwą relację”]. Zresztą, jak zauważ*

io    | -

Zob. szerzej Ch.H. Kahn, The Verb „Be” in Ancient Greek, wyd. cyt rozdz. The Veridical Use, s. 331-370.

Por. Ch.H. Kahn, Why Existence..., wyd. cyt., s. 329; tenże, Retrospect 0 the Verb „To Be”..., wyd. cyt., s. 8; tenże, The Verb „Be” in Ancient Cred wyd. cyt., rozdz. VI i VII, omawiające niełącznikowe użycia „być”.

Kahn²⁰ j^est to modus loąuendi typowy dla Hcrodota, który ów imiesłów wprowadza dla wyrażenia prawdziwości zarówno wypowiedzi, jak aktów umysłowych (wiedzy, uczenia się, ogólnie: świadomości). Niekiedy przy tym wręcz, biorąc jakby w nawias sam akt mowy czy świadomości, sięga wyrażeniem tó eóv („to, jak jest”) wprost do rzeczywistego stanu rzeczy, o którym się mówi czy myśli. W zwrotach takich jak X£yeiv tó eóv („mówić, jak się rzeczy mają”, „wypowiadać prawdę”) lub e^egaGoy rtav to eóv („dowiedzieli się całej prawdy”) można abstrahować od faktu mówienia czy dowiadywania się, odnosząc imiesłów xó żóv bezpośrednio do rzeczywistości, czyli do tego, jak się rzeczy mają naprawdę.

Zatem przed filozoficzne rozumienie prawdziwości w języku starogreckim (i prawdopodobnie we wszystkich językach, nie tylko indocuro-pcjskich) implikuje pewną korelację lub „dopasowanie” między tym, o czym się mówi lub myśli, a tym, co jest, co zachodzi, lub sposobem, w jaki rzeczy się mają (the way things are). Kahn określa tę sytuację jako korelację między asercją a rzeczywistością, przy czym termin „ascr-cja” ma tu sens neutralny i dość szeroki, zarówno na określenie mówienia, że [to] Jest tak a tak”, jak i myślenia, że Jest tak a tak”, a termin „rzeczywistość” jest stosowany po prostu jako dogodny skrót dla wyrażenia faktu, że jest tak a tak (eoxi aura), lub co „akurat zachodzi”, „ma miejsce” (what happens to be theoase)²¹.

W uformowaniu się greckiego pojęcia bytu zasadniczą rolę odgrywa więc pojęcie prawdy jako cel wiedzy i właściwy cel mowy o charakterze deklaratywnym. Biorąc pod uwagę strukturę werytatywnego użycia czasownika „być” możemy bez trudu dostrzec, w jaki sposób zainteresowanie autentycznych filozofów greckich wiedzą i prawdą prowadzi wprost do „pojęcia” bytu jako obiektywnej rzeczywistości. Powtórzmy: termin „rzeczywistość” nie oznacza tu wprost realności w jakimkolwiek szeroko pojmowanym, fizycznym bądź metafizycznym sensie, lecz jest dogodnym terminem na oznaczenie faktów, które czynią zdania prawdziwe prawdziwymi, fałszywe zaś fałszywymi. Termin „rzeczywistość” oznacza to wszystko,,ęo jest w świecie, co zachodzi (zdarza się), co czy-

²⁰ Por. Ch.H. Kahn, The Verb „Be" in Ancient Greek, wyd. cyt., s. 455 ¹349-355.

Tenże, Why Existence..., wyd. cyt., s. 329.