Potkowski (2)

głęboko w zachowaniu jedności politycznej i religijnej państwa, niepokoiła ta walka zataczająca coraz szersze kręgi. Po bezskutecznych próbach pogodzenia walczących stron Konstantyn rozstrzygnął sprawę na soborze państwowym zwołanym do Nicei (325). Doktryna Ariusza została tutaj potępiona; on sam i jego zwolennicy wśród biskupów zostali skazani na wygnanie. Przyjęto formułę, że Chrystus jest współistotny Bogu-Ojcu (homousia).

Postanowienia soboru nicejskiego, poparte autorytetem władzy państwowej, nie zahamowały jednak ekspansji arianizmu. Zdobył on sobie nawet przejściowo wpływy na dworze cesarskim i około połowy IV wieku stał się religią państwową. Dopiero na zwołanym przez Teodozjusza Wielkiego soborze w Konstantynopolu (381) przyjęto ponownie nicejską formułę oraz potępiono arianizm z pokrewnymi mu doktrynami. Największym jednak sukcesem było pozyskanie dla arianizmu w końcu IV stulecia plemion germańskich dzięki misji biskupa Ulfilasa. Wśród części Germanów, osiadłych po wędrówkach w południowo-zachodnich prowincjach dawnego cesarstwa, arianizm utrzymał się do VII wieku.

Nie sposób oddzielić sporów dogmatycznych w starożytnym chrześcijaństwie od walk politycznych i rywalizacji ambitnych dostojników kościelnych zasiadających na stolicach biskupich w głównych miastach cesarstwa. Motywy religijne i polityczne splotły się także w kolejnym sporze chrystologicznym z pierwszej połowy V wieku. Rozpoczął się on w 428 roku, kiedy antiocheńczyk Nestoriusz objął stolicę patriarszą w Konstantynopolu, urzędowo pierwszym biskupstwie we wschodniej części cesarstwa. Nestoriusz, zgodnie z tradycjami antiocheńskiej szkoły teologicznej, wyróżniał w Chrystusie dwie natury: ludzką i boską; Maria powinna być zatem czczona nie jako matka Boga, lecz jako matka Chrystusa--człowieka. Te koncepcje doktrynalne zaatakował biskup Cyryl z Aleksandrii, przywłaszczający sobie rolę głowy Kościoła na wschodzie. Rozgorzał spór teologiczny, który rychło przerodził się w walkę polityczną. Cesarz Teodozjusz II, aby zakończyć te waśnie religijne i wałki domowe, zwołał do Efezu (431) sobór powszechny. Nestoriusz przybył w orszaku cesarskim, a jego antagonista Cyryl z dużą grupą biskupów, gromadą fanatycznych mnichów i służby. Nie czekając też na przybycie wszystkich delegatów Cyryl samowolnie dokonał otwarcia obrad soboru i po krótkiej dyskusji zgromadzeni biskupi potępili nestorianizm. Na takie niezgodne z prawem postępowanie biskupi syryjscy odpowiedzieli złożeniem Cyryla z urzędu biskupiego; ten zaś, razem z posłami rzymskimi, ekskomunikował Syryjczyków. Wybuchły na nowo gwałtowne spory i kłótnie. Skłoniły one cesarza do szybkiego zakończenia sprawy i wyrażenia zgody na potępienie Nestoriusza. Równocześnie jednak zarządził cesarz depozycję Cyryla ze stolicy biskupiej w Aleksandrii. Cyryl jednak powrócił niebawem do tego miasta dzięki swym wpływom na dworze cesarskim i poparciu mnichów. Nestoriusz zmarł na wygnaniu w Egipcie, Jego zwolennicy utworzyli w Persji samodzielny kościół, który począwszy od VI wieku prowadził szeroką akcję misyjną w Azji Środkowej, Indiach, Chinach i Afryce.

605