rzezba powierzchni

4. Rzeźba powierzchni

Z zakamarków pamięci

1.    Podaj charakterystyczne cechy pionowego ukształtowania powierzchni Polski.

2.    Na jakie główne regiony geograficzne dzieli się nasz kraj?

3.    Wymień formy krasu powierzchniowego i podziemnego.

4.    Podaj nazwy form rzeźby w Polsce ukształtowanych w wyniku zlodowacenia.

5.    Jak powstały klify, mierzeje, stalaktyty, leje krasowe, stożki piargowe, żleby?

Polska to kraj zdecydowanie nizinny. Obszary położone poniżej 200 m n.p.m. zajmują aż 75,1% powierzchni naszego państwa, z kolei wyniosłości ponad 500 m n.p.m. - zaledwie 3,1% (w tym obszary o wysokościach większych niż 1000 m n.p.m. stanowią tylko

X    __

0,2% całości terytorium kraju). Średnia wysokość nad poziomem morza wynosi 173 m. Powierzchnia Polski obniża się od południa ku północnemu zachodowi, o czym świadczy między innymi kierunek spływu wód głównych rzek.

Zróżnicowanie rzeźby terenu

Całokształt wszelkich nierówności powierzchni ziemi nazywamy rzeźbą terenu. Jest ona w Polsce bardzo zróżnicowana i obejmuje wiele form, występujących pojedynczo lub w zespołach o różnym zasięgu terytorialnym. Rzeźbę terenu charakteryzuje się za pomocą kilku kryteriów podziału. Biorąc pod uwagę cechy form rzeźby, wyróżnia się zazwyczaj dwie grupy: formy wypukłe i formy wklęsłe. Ze względu na wielkość wyodrębnia się makro- i mikrorzeźbę. Do mikrorzeźby należą mniejsze formy, na przykład rowki krasowe, terasy na stokach, doły po eksploatacji powierzchniowej. Ukształtowały się one między innymi pod wpływem akumulacji wodnej lub eolicznej (wiatrowej) (ryc. 4.1), erozji wodnej, czynników biogenicznych i antropogenicznych. Makrorzeźbę reprezentują formy terenu znacznej wielkości, dające się przedstawić na mapach topograficznych.

Przyjmując za podstawę pochodzenie form, wyróżnia się:

Ryc. 4.1. Ruchome wydmy zasypujące las w okolicach Łeby

-    formy naturalne, powstałe w wyniku procesów fizycznych i biologicznych zachodzących bez ingerencji człowieka;

-    formy sztuczne (antropogeniczne), powstałe pod wpływem gospodarczej działalności człowieka.

Rzeźba powierzchni Polski wykazuje

ścisły związek z budową i przeszłością geologiczną naszego kraju.

Północną część Polski, objętą zasięgiem ostatniego zlodowacenia Wisły (zakończonego na tym obszarze około 13 000-10 000 lat temu), charakteryzuje rzeźba młodoglacjalna, ukształtowana w wyniku ostatniego zlodowacenia