SCX 3200 140511140404

strumentu, istotną nie tylko dla jego wyglądu lecz również dla kształtowania dźwięku. Koszty związane z budową szafy zwracają się w trakcie eksploatacji organów wielokrotnie.

Szafa powinna być zbudowana z masywnego drewna i stanowić zwartą konstrukcję — wypromieniowanie dźwięku z organów powinno zachodzić głównie poprzez część szafy stanowiącą prospekt (organy mogą posiadać jednocześnie kilka prospektów). Organy budowane współcześnie przez najlepsze na świecie firmy wyposażone są zawsze w szafy. Wybitne współczesne firmy organowe przykładają również dużą wagę do artystycznego kształtowania prospektu.

II. Piszczałki

Piszczałki organowe dzielą się na dwa podstawowe typy — wargowe i językowe.

a) Piszczałki wargowe — zwane też labialnymi (od łac. la-bium — warga) działają na zasadzie pobudzania do drgań falowych znajdującego się w korpusie piszczałki słupa powietrza. Słup powietrza w piszczałce wargowej pobudzany jest do drgań przez wychodzącą ze szczeliny wstęgę powietrza pod ciśnieniem, poruszającą się po górnej wardze piszczałki w kierunkach na zewnątrz i do wewnątrz piszczałki. Szczelina znajduje się pomiędzy krawędziami rdzenia i dolnej wargi.

W niektórych typach piszczałek możliwe jest regulowanie kierunku rozchodzenia się wstęgi powietrza przy pomocy umieszczonych przy wargach baczków lub innych regulatorów.

Częstość powstałych drgań i tym samym wysokość dźwięku wydawanego przez piszczałkę wargową określona jest przez rozmiary jej korpusu.

Rys. 5 pokazuje schematyczny przekrój metalowej piszczałki wargowej z zaznaczeniem jej części składowych. Oznaczenia — a) korpus, b) stopa, c) rdzeń, d) baczki, e) wycięcie, f) górna warga, g) dolna warga, h) szczelina, i) przednia strona rdzenia, j) wlot. Rysunek 6 pokazuje przekrój piszczałki drewnianej, zbudowanej w sposób analogiczny do piszczałki metalowej.

Na rysunku 7 przedstawione zostały formy warg najczęściej spotykane w piszczałkach metalowych. Na rysunku 8 — formy

Rys. 5

Metalowa piszczałka

wargowa — przekrój

baczków i regulatorów.

Piszczałki wargowe budowane są w dwóch zasadniczych odmianach — jako otwarte i jako kryte. W piszczałkach otwartych otwory, przez które promieniuje dźwięk umieszczone są na obu końcach korpusu — górnym i dolnym. Otwór dolny nazywa się niekiedy wycięciem lub ustami piszczałki. W piszczałkach krytych górny otwór jest zakryty — wypromieniowanie dźwięku następuje wyłącznie przez otwór dolny.

Piszczałki otwarte i kryte różnią się barwą dźwięku — piszczałki kryte wydają dźwięki bardziej przytłumione, mniej wyraźne niż piszczałki otwarte. Oba rodzaje piszczałek są przy konstrukcji organów jednakowo ważne. Piszczałki kryte są o wiele krótsze od piszczałek otwartych — dla piszczałek cylindrycznych lub o równoległych ścianach proporcja długości piszczałek wydających dźwięki o tej samej wysokości ma się w przybliżeniu jak 2:1. Dlatego piszczałki kryte stosowane są na większą skalę w organach małych, w których występuje problem zapla-

31