SDC13936

136 Teorio warloAcI

zdanie sobie sprawy z faktu, ie każdy bez wyjątku zabytek sztuki jest zarazem pomnikiem historycznym, gdyż reprezentuje'określony stopień rozwoju plastyki, w miejsce którego nie można znaleźć żądnej namiastki. 1 na odwrót każdy zabytek historyczny Jest zabytkiem sztuki, gdyż nawet tak podrzędny zabytek piśmiennictwa. jak wydarta karta papieru z krótką, obojętną notatką — obok historycznej informacji (i tym samym wartości) o rozwoju fabrykacji papieru, pisma, materiałów piśmienniczych itd. — zawiera szereg elementów sztuki: zewnętrzny kształt kartki, kształt liter i sposób ich zestawiania. Oczywiście są to tak drobne elementy. żc w tysiącach wypadków ich nie uwzględniamy, albowiem posiadamy dosyć innych zabytków informujących nos mniej więcej o tym samym w sposób bogatszy i dokładniejszy. Gdyby jednak t» kartka była jedynym zachowanym świadectwem o sztuce swojej epoki, to musielibyśmy ją uznać — mimo jej niepełne] informacji — za zabytek sztuki zupełnie nie do zastąpieniu. Sztuka. jaką tu spotykamy interesuje nas wyłącznie z historycznego punktu widzenia: zabytek jawi się jako konieczny człon w łańcuchu rozwojowym historii sztuki. „Zabytek sztuki" jest w tym sensie tylko zabytkiem „historii sztuki", jego wartość z tego punktu widzenia nie jest „wartością artystyczną", lecz „wartością historyczną". Wynikałoby z tego, że podział między zabytkami sztuki i historii Jest niewystarczający, bo pierwsze objęte są drugimi" ¹.

Wartość artystyczna

..Czy rzeczywiście jednak jest to tylko wartość historyczna, jaką cenimy w dziełach sztuki? Gdyby tak było. wszystkie dzieła sztuki dawnych czasów i wszystkich epok musiałyby posiadać w naszych oczach taką samą wartość, a bardziej cenne stawałyby się tylko przez swą rzadkość lub większą starożytność. Naprawdę jednak zdarza się często, że cenimy późniejsze dzieła wyżej niż wcześniejsze, Tiepola z wieku XVIII wyżej niż manierystów

_z wieku XVI. Musi więc istnieć — obok zainteresowania historycznego dawnym dziełem szluki — jeszcze inne. oceniające Jego cechy specyficznie artystyczne, to jest zalety kompozycji, formy i barwy. Tak więc wyraźnie, obok wartości historycznej, jaką posiadają wszystkie bez wyjątku dawne dzieła sztuki, istnieje czysto wartość artystyczna, niezależna od miejsca dzieła sztuki w historycznym łańcuchu rozwojowym. Czy ta wartość artystyczna Jest równie obiektywnie dana, że tworzy istotną i od wartości historycznej niezależną część pojęcia zabytku? Czy też jest subiektywna. zależna od współczesnego widza, pozostawiono jego upodobaniom i z nimi się zmieniająca? Gdyby tuk było. wartość ta nie mogłaby znaleźć miejsca w pojęciu zabytku, Jako wartości upamiętnienia [JErinnerungsturrt]    ^B

Dalej Riegl wspomina, iż jeszcze przez cały wiek XIX wierzono w istnienie obiektywnej wartości estetycznej, opurtej bądź to na kanonie klasycznym, bądź też nu naturalis tycznym — zgodnie zc zmiennym smakiem danej epoki, jej wolą twórczą jaku wiodącą siłą upodobań ludzkich. „Jeśli — mimo to — nie ograniczamy się do cenienia pod względem artystycznym tytko dziel sobie współczesnych, ale cenimy także? dzieła dawne dla ich kompozycji. formy i barwy, a nawet stawiamy je niejednokrotnie ponad współczesnymi — należy to rozumieć w ten sposób (abstrahując od istniejącego stale w zainteresowaniu historycznym pierwiastka estetycznego), żo pewne dawne dzieła sztuki, jeżeli nie w całości, to częściowo, odpowiadają współczesnej woli twórczej — i że właśnie fakt pojawiania się tych odpowiadających nam elementów na tle innych, przeciwstawiających się im — udziela dawnym dziełom sztuki takiej siły oddziaływania na nas współczesnych. Jakiego obecne dzieło sztuki nie może osiągnąć, jako że ² konieczności jest tego tła pozbawione Wedle więc współ-

nicja pojęcia •wartości artystycznej •. zależnie od tego czy reprezentuje się jedno czy

1

mid.. ¹. ua.

2

ino. b. is.