skanuj0001

Procesy strzelców przy Murze Berlińskim

kiej, ponieważ faktyczna praktyka dokonała swoistej degeneracji procesu jego wykładni i stosowania.

8 K. Marxen, G. Werle, op.cit. (przyp. 3), s. 634.

9 Tamże, s. 635.

10 Tekst postanowienia wraz z uzasadnieniem: tamże, s. 911-913.

Trybunał podkreślił również, że w swoim wcześniejszym orzecznictwie odwoływał się już wprawdzie kilkakrotnie do formuły Radbrucha w związku z rozliczeniem ustawowego bezprawia okresu nazizmu, ale nigdy nie miało to miejsca w kontekście zakazu retroakcji prawa karnego⁸. W każdym wypadku ograniczano też stosowanie tej konstrukcji do sytuacji ekstremalnych i absolutnie wyjątkowych. Trybunał podzielił jednak pogląd Federalnego Sądu Najwyższego, wyrażony m.in. w cytowanym wyżej orzeczeniu z 3 listopada 1992 r. w sprawie Michaela-Horsta Schmidta, iż z takim właśnie ekstremalnym wyjątkiem mamy do czynienia w wypadku całościowej oceny reżimu granicznego NRD oraz że konkretyzacji formuły Radbrucha należy współcześnie poszukiwać na gruncie międzynarodowej ochrony praw człowieka. Na poparcie tej tezy Trybunał przywołał swoje wcześniejsze orzeczenie z 31 lipca 1973 r. w sprawie tzw. układu podstawowego pomiędzy RFN i NRD, gdzie praktyki na granicy niemiecko-niemieckiej sam określił jako „nieludzkie" (unmenschlich)⁹.

Skargę do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego złożył również Egon Krenz po uprawomocnieniu się wyroku w sprawie członków Biura Politycznego. Postanowieniem z 12 stycznia 2000 r.¹⁰ Trybunał nie przyjął jej jednak do rozpoznania, ponieważ uznał, że sprawa zgodności wyroków w sprawach Mauerschiitzen z zakazem retroakcji prawa karnego została już pozytywnie rozstrzygnięta we wcześniejszym orzecznictwie, a przypadek Kren-za nie różni się w tym zakresie co do meritum od spraw Albrechta, KeBlera, Streletza czy nawet — mutatis mutandis — Winklera.

Wydawało się, że na gruncie niemieckiego prawa karnego i konstytucyjnego sprawy Mauerschiitzen są definitywnie przesądzone i, poza nielicznymi toczącymi się jeszcze postępowaniami, ostatecznie zamknięte. Tak jak bowiem w okresie średniowiecza o zamknięciu sprawy mówiono dopiero wówczas, gdy wypowiedział się o niej papież (Roma locuta, causa fmita), tak we współczesnych Niemczech odnosi się to niekiedy żartobliwie do decyzji Federalnego Trybunału Konstytucyjnego (Karlsruhe locuta, causa finita)¹. Tymczasem życie dopisało jednak kolejny, bardzo istotny, ale tym razem już rzeczywiście chyba ostatni rozdział do tej historii. Na skutek skarg indywidualnych złożonych przez KeBlera, Kreza, Streletza i Winklera w trybie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r., sprawą zajął się Europejski Trybunał Praw Człowieka. W dobie powszechnej ochrony praw człowieka trzeba by więc, przynajmniej w Europie, dokonać kolejnej parafrazy i zacząć mówić: Strasbourg locuta, causa finita.

2. Wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 22 marca 2001 r.

Na decyzje Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach Mau-erschutzen niemiecka opinia publiczna oczekiwała z ogromnym zainteresowaniem, natomiast władze — wręcz z pewnym niepokojem. To, że Federalny Trybunał Konstytucyjny orzekł zgodność wyroków sądowych z przepisami Ustawy Zasadniczej, nie implikowało bowiem automatycznej zgodności tych orzeczeń także z postanowieniami Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Tym bardziej, że przy bliższym oglądzie wyszły na jaw dosyć istotne różnice² zachodzące pomiędzy art. 103 ust. 2 Ustawy Zasadniczej a art. 7 ust. 1 Konwencji. Ten ostatni przepis brzmi bowiem tak: „Nikt nie może być uznany za winnego popełnienia czynu polegającego na działaniu lub zaniechaniu działania, który według prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowił czynu zagrożonego karą w czasie jego popełnienia. Nie może być również wymierzona kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zagrożony karą został popełniony".

Widać więc wyraźnie, że zakres unormowania jest znacznie szerszy niż w przypadku analogicznej niemieckiej regulacji konstytucyjnej. Poza tym pomiędzy kontrolą międzynarodowoprawną a kontrolą konstytucyjną zacho-

171

Ta żartobliwa gra słów wynika z faktu, iż siedzibą Federalnego Trybunału Konstytucyjnego w Niemczech jest Karslruhe.

Szerzej na ten temat H. Keicker, Art. 7 EMRK und die Gewalttaten an der deutsch-deutschen Genrze. Z u den Urteilen des Europdischen Gerichtshofs fur Menschenrechte, Nomos Verlag, Baden-Baden 2002, zwłaszcza s. 46 i n.; por. także G.-F. Ebner von Eschenbach, op.cit.(przyp. 2), s. 144 i n.