skanuj0006

doświadczalnej. A jednak rozum ludzki próbuje je określić zakładając, jak gdyby rzeczywiście istniały.

Zgodnie z tradycją wolffiańską metafizyką dzieli sią na _trzy_ działy: l)_racjonalną psychologią, opisującą ideą duszy, 2) racjonalną kosmologią, której domeną jest idea wszechświata, _3) racjonalną teologię, która skupia~slę~ na idei BogaTTTialektyka transcendentalna jest u Kanta pomyślana jako^- badanie możliwości uzyskania intersubiektywnej, powszechnie ważnej wiedzy o ideach metafizycznych. Rezultat tych badań wypadł jednak negatywnie.

j^syćh^o.gi?^_racjoruilna^ stara sią dowieść, że dusza stanowi substancję,, myślącą, duchoy^IQlg0.^stancj'a jest prosta i nle-^ zniszczalna, a zatem nieśmiertelna. Kant krytykuje zasadność pó-*jiQĆTa substancji zastosowaniu- do podstawy zjawisk psychicznych. Kategoria^vsubstancjj służy jedynie łączeniu danych zmy-słowych, a dusza ma swą treścią wykraczać poza te dane. Waż-hiejśiy^rgumenr^5fZB5iwkb koncepcjl^subs^talićji duchowej polega na stwierdzeniu, że^y^ nauce-doświadezalnej myślenie , znamy jako funkcją (czynność), a nie jako substancją, że myślenie nie jest tym, co proste, lecz jest czynnością łączenia i syntetyzowania zróżnicowanych danych. Zakwestionowanie prostoty duszy podważa argument za jej niezniszczalnością i nieśmiertelnością. Teza o nieśmiertelności duszy okazuje sią tezą nienaukową, a cała psychologia racjonalna ■—■ pozbawiona naukowych uzasadnień. Najważniejszym rezultatem tej krytyki jest eliminacja pojęcia substancji z badań nad świadomością i nastawienie analiz raczej na określenie rozmaitych funkcji psycKicznyefi^3^P^;5^;^^d^a^⁰' mości.    '

^Kosmologia racjonalna]formułuje uniwersalne charakterystyki świata^-, ale popada w antynomie czy_pary przeciwstawnych twierdzeń, które "posiadają jednakowo silne uzasadnienie. Kant wymienił cztery pary antynomii, w których ujął główno kontrowersje ontologiczne nowożytnej filozofii.

Pierwsza antynomia dotyczy llmij^kończoności wszechświata i zamyka sią w tezach: 1) świat ma, początek w czasie i. granice przestrzenne, 2) świat nie ma ani początku w czasie, ani granic

w przestrzeni. Rozstrzygnięcie sporu o nieskończoność bądź skoń-

czoność świata okazuje się niemożliwe.

Druga antynomia dotycz^tpbdzielności wszechświata i wyraża sią w tezach: 1) świat składa sięjz pros‘i5^‘lT“Skhi/dnIkow7^_2^świat jest nicro^kładaThif"całością. Kant ujął tu kontrowersję między atomistyćzną~~i holistyczną filozofią przyrody, każdej przyznając zasadność.

Te dwa rodzaje antynomii polegają na niewłaściwym zastosowaniu pojęć czasu, przestrzeni, podzielności i jedności. W świetle estetyki i analityki transcendentalnej pojęcia te służą porządkowaniu i schcmatyzowaoii-u danych zmysłowych, należą do podmiotu transcendentalnego, a zatem nie mogą być przenoszone poza sferę doświadczenia. Charakterystyka przy ich pomocy wszechświata nie należy do wiedzy intersubiektywnej.

'Trzecia antynomia polega ńa^przeciwstawicnhi wolności i ko-nieczności i sprowadza się do dwu tez: 1) w śwjecic obok uwarunkowań przyczynowych jest miejsce na wolność, 2) w świeci®-nie ma wolności, wszystko jest wyznaczone koniecznością. Filozoficzny spór o wolność wobec przyrodniczego, skrajnego deter-minizmu Kant sprowadził do wykluczających się tez na temat

wolności we wszechświacie. yn

Czwarta antynomia mówi zależności świata od istoty koniecznej i wiedzie do pary twierdzeń ml), .na leży do natury świata istnienie istojyjconicczriei jako jego_ częściJubjirzyczyny, 2) nie-istnieje żadna istota_konicczna._a;ni_jako_cząść_.świata, ani jako-jego przyczyna. Ujęta tu została kontrowersja między- różnymi odmianami 'teizmu (wraz z pan teizmem i deizmem) i a teizmem.

Oba te typy antynomii (trzecią i czwartą) Kant rozwiązuje inaczej, uznaje bowiem, żc przeciwstawione w nich tezy mogą być uznane za prawdziwe przy uwzględnieniu istnienia fenomenów i noumenów. W sferze zjawiskowej (fenomenalnej), do której dociera nauka, nie ma miejsca na wolność, wszelkie dane zmysłowe ujmowane są w schemat związku przyczynowego. Zjawiska nie są przy tym odnoszone do żadnej istoty koniecznej. Natomiast inaczej dzieje się w sferze noumenów, o których istnieniu przekonuje rozumowa refleksja nad człowiekiem jako-podmiotem autonomicznym, aktywnym. Istnienie noumenów jako-

510

511