skanuj0010

dynamiczne o działaniu „fazowym”. Na przykład (rys. 7) spostrzeganie poszczególnych przedmiotów jest możliwe dzięki temu, że w mózgu spostrzegającego istnieją odpowiednie zespoły komórkowe, neuronowe (C, X, Y) dla każdego z tych układów. Zespół taki określa całą „sekwencję fazową” operacji złożonych w chwilach (T₀, Tj, T₂, T₃), dzięki której spostrzeżenie dochodzi do skutku. Na przykład określa on przebieg ruchów oczu, które, jak tego dowodzą inne badania, obiegają (bodźce S) przy spostrzeganiu powierzchnię przedmiotu, zatrzymując się na niektórych jego punktach węzłowych (fiksacja F) lub krytycznych, mających szczególne znaczenie dla rozpoznania, co to jest. Zespoły komórkowe mogą się wiązać ze sobą i tworzyć wyżej zorganizowane. Zespoły komórkowe są także podstawą procesów emocjonalnych, ponieważ zakłócenia normalnego funkcjonowania takiego zespołu powodują pobudzenie emocjonalne.

Teoria Hebba jest formą przejściową między redukcjonizmem a konstruktywizmem, stara się on bowiem sprowadzić prawidłowości psychologiczne do fizjologicznych, ale tworzy przy tym konstrukcje fizjologiczne nie znane fizjologom. Inni autorzy poszli dalej i przystąpili do tworzenia „konstruktorów teoretycznych” nie odwołując się do fizjologii, jakkolwiek wszyscy przyjmują, że ich konstruktorzy funkcjonują w jakiś sposób na bazie mechanizmów fizjologicznych. W tym nurcie „konstruk-tywistycznym” można także wyróżnić dwa główne warianty, odpowiednio do natury proponowanych konstruktów, a mianowicie konstruktywizm logiczno-matematyczny i konstruktywizm psychologiczny.

Wybitnym przedstawicielem logiczno-matematycznej interpretacji wewnętrznych „zmiennych pośredniczących” był amerykański psycholog Clark L. Hull. Autor ten dokonał w latach 1940—50 imponującej próby przekształcenia psychologii w system hipotetyczno-dedukcyjny, na wzór geometrii Euklidesa lub filozoficznego systemu Spinozy. Punktem wyjścia była niewielka liczba definicji i postulatów teoretycznych, czegoś w rodzaju aksjomatów, przyjmowanych bez dowodu jako wyjściowe hipotezy robocze, a stanowiących system logicznie spoisty, niesprzeczny wewnętrznie. Twierdzenia wyjściowe miały stanowić podsumowanie dotychczasowej wiedzy. Hull postawił tezę, że stanowisko stwierdzone empirycznie może być uważane za wyjaśnione teoretycznie, jeśli da się wyprowadzić i- i/',icznie z takiego spoistego systemu wyjściowych twierdzeń. Przyjmując,

■ wszystko, co zachodzi w świecie, a więc także zachowanie organizmów /ywych, jest jakąś wielkością wymierną, starał się nadać swoim pojęciom uki właśnie charakter, umożliwiający pomiar odpowiednich zjawisk.

11/nawał schemat S—R za podstawowy i interpretował go jako wyraz interakcji między organizmem a środowiskiem. Przyjmował, że każda zależność może być stopniowana, a jakiś jej poziom jest dla organizmu i ptymalny. Przy zachowaniu tego poziomu można mówić o przystosowaniu organizmu do otoczenia. Odchylenie od tego poziomu stwarza stan potrzeby i wywołuje tendencję do jej redukcji zwaną popędem. Redukcja potrzeby stanowi wzmocnienie reakcji, która do niej doprowadziła, bodziec, który wywoła taką reakcję, nabiera tendencji do jej wywoływania w przyszłości. Tendencja ta nazywa się nawykiem i może mieć różną siłę. l ak rozumiany nawyk stanowi istotę poszukiwanego czynnika wewnętrznego (Hull nie używał pojęcia zmiennej pośredniczącej), co można wyrazić formułą SHR, w której litera H oznacza nawyk (habit). Nawyk powstaje i utrzymuje się tak długo, jak długo reakcja na dany bodziec redukuje potrzebę, co wynika z samej definicji wzmocnienia jako redukcji potrzeby. W ten sposób Hull, w odróżnieniu od Pawłowa i poprzednich behawiorystów, zdefiniował wzmocnienie jako niekontrolowany czynnik wewnętrzny, a nie jako dostępne kontroli zewnętrzne następstwa reakcji. Od tego czasu coraz częściej zaczęto mówić o samowzmacnianiu się reakcji, to znaczy o tym, że samo zaistnienie reakcji może już być jej wzmocnieniem. Odpowiednio do tego zaczęto mówić o samonagradzaniu się i samokaraniu.

W sumie teoria Hulla nie zawierała żadnych nowych elementów empirycznych, które nie występowałyby w innych teoriach. Niektórzy jej krytycy uważali nawet, że jest to w gruncie rzeczy szczególny wariant fizjologicznego redukcjonizmu. Jednakże Hull posługując się znaną terminologią zdefiniował każde pojęcie tak, aby było związane logicznie z innymi pojęciami tego systemu, nie troszcząc się o to, czy wszystkie one zachowają swój pierwotny sens, taki, w jakim używają ich inni autorzy. Inspirując się zasadami pozytywizmu logicznego, a nawet konwencjonalizmu (Rudolf Carnap, Ludwig Wittgenstein, Henri Poincare), Hull traktował swoją teorię jako językowo-logiczny system dedukcyjny umożliwiający

55