skanuj0010

CD obszar sprawnego funkcjonowania □ strefa błędów

strefa odmowy działania różnice indywidualne

Ryc. 2.24. Model funkcjonowania człowieka w zależności od poziomu stymulacji:

1 - przedział ostrej deprywacji sensorycznej, 2 - przedział ograniczenia stymulacji, 3-4 - przedział warunków normalnych, 5 - przedział nadmiernej stymulacji, 6 - przedział przeciążenia stymulacyjnego, O - optymalny poziom stymulacji, OSF - optimum sprawności funkcjonowania, GN — granica niezawodności, GW - granica wydolności

i dyskomfortem psychicznym, jako reakcji na stres. Szczegółowo model ten opisuję w innej książce (Terelak, 1982a, s. 27-34).

Źródła danych na temat stresu deprywacji znajdują się zarówno w literaturze pięknej, jak i naukowej. Przykładem tej pierwszej mogą być opisywane fakty lub legendy, jak np. legenda o założycielach Rzymu czy też o tzw. wilczych dzieciach. Interesujący opis stresu deprywacji o charakterze popularnonaukowym można znaleźć w pamiętnikach amerykańskiego badacza polarnego admirała Byrda (1938), który w 1934 r. przez kilka miesięcy przebywał w samotności w pomieszczeniu wykutym w lodowcu, nazwanym na cześć jego małej córeczki „Stacja Bolling”. Po kilku tygodniach samotności i deprywacji percepcyjnej zaobserwował u się-bie tendencję do depersonalizacji, charakteryzującej się „wydzieleniem z siebie partnera do rozmów”. Nim przejdziemy do omówienia źródeł danych na temat stresu deprywacji, scharakteryzujemy jego istotę.

Pojęcie deprywacja sensoryczna rozpropagowali między innymi J, Vemon i J. Hoffman (1956). Dotyczy ono trzech kategorii sytuacji, (jlównie eksperymentalnych. Do pierwszej kategorii można zaliczyć „redukcję strukturalizacji bodźca”. Typowym przykładem tej kategorii sytu-tuji deprywacji sensorycznej są pierwsze badania eksperymentalne W. Herona, W. H. Bextona i T. H. Scotta (1954) z McGill University w Kanadzie. Atrybutami tej sytuacji są zwykle: wygodne łóżko lub fo-Icl, „biały szum”, półprzepuszczalne gogle oraz specjalne cylindry na dłoniach.

Druga kategoria sytuacji deprywacji sensorycznej dotyczy „redukcji absolutnego poziomu bodźca”. Przykładem zastosowania eksperymentalnego tego typu sytuacji są badania immersyjne (Shurley, 1960).

Trzecia kategoria sytuacji deprywacji sensorycznej obejmuje „narzuconą strukturalizację bodźca”. Sytuację taką wprowadzili między innymi w eksperymentach deprywacyjnych badacze z Harvard Medical School w Bostonie, wykorzystując do tego celu respirator, czyli tzw. żelazne płuca (Zuckerman et al., 1964).

Powyższa kategoryzacja sytuacji deprywacji, oparta na zasadzie redukcji strukturalizacji bodźca, jest z punktu widzenia metodologicznego mało precyzyjna.

Trudności klasyfikacyjne doprowadziły do wieloznaczności terminologicznej. W literaturze przedmiotu można spotkać około 30 określeń, pozostających w dalszej lub bliższej relacji do pojęć deprywacja sensoryczna i izolacja (Terelak, 1982a). W tej sytuacji wielu badaczy odrzuca w ogóle pojęcia teoretyczne deprywacja percepcyjna i izolacja socjalna, operacjonalizując je zgodnie z zakładanymi celami badawczymi lub tworząc zupełnie nowe.

W koncepcjach psychofizjologicznych (Hebb, 1965) zwraca się uwagę na fundamentalny fakt, że każda stymulacja oddziałuje na człowieka dwojako: niespecyficznie (ogólna aktywacja) i specyficznie (treściowe znaczenie bodźca). Tak więc zarówno ograniczenie dopływu bodźców, jak i raptowna zmiana znaczenia bodźca mają charakter stresowy, bo zaburzają w jakiś sposób zwyczajową działalność człowieka. Paradygmat ten uwzględniają definicje deprywacji percepcyjnej i izolacji socjalnej, różniąc się jednakże sposobem eksponowania czynników formalnych bądź treściowych.

195