soc 39

rialnego. W roku 1934 Ministerstwo Zdrowia Publicznego uległo likwidacji a odpowiedzialność za zdrowie scedowano na dziesięć różnych urzędów centralnych, w tym na Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

W latach dwudziestych lokalne władze administracyjne na Pomorzu i w Wielkopolsce reaktywowały Kasy Chorych; miało to znaczenie tylko dla niewielkiej części spośród 19,4 min obywateli zamieszkujących wieś (83% ludności kraju). Wprowadzone lokalnie ubezpieczenia społeczne dające możliwość korzystania % z opieki lekarskiej, zasiłków chorobowych i opieki sanatoryjnej objęły prawie wyłącznie robotników rolnych. Jak można wnioskować z „Pamiętników lekarzy”, ubezpieczeni mieszkańcy wsi chętnie korzystali z udostępnionych im świadczeń, dostrzegalne stały się zmiany postaw i zachowań w chorobie: nie lekceważono jej objawów, wcześniej zgłaszano się do lekarza, nie przerywano kuracji przy pierwszych oznakach poprawy-zdrowia itp.¹⁹ Po likwidacji Kas Chorych na wsi zachowania robotników rolnych w sytuacji choroby „wróciły do normy”. Lekarze pisali: „Leczenie szpitalne także się skurczyło do ostatnich granic. Trafiają do szpitala tylko przypadki istotnie ciężkie, których już w żaden sposób nie da się trzymać w domu”²⁰

Niezadawalający w okresie dwudziestolecia stan zdrowia ludności chłopskiej uległ całkowitemu'załamaniu po II wojnie światowej, nastąpił spadek wszystkich wskaźników zdrowotnych.

Pierwszy powojenny minister Zdrowia - ludowiec F. Lit-. win stwierdzał: „... czy to chłop pozbawiony dotychczas opieki lekarskiej, robotnik czy urzędnik - wszyscy w jednakowej mierze muszą mieć możność korzystania z pomocy lekarskiej.”²¹ Zapowiadano egalitarny system ochrony zdrowia, podkreślano, że chodzi tu o zdrowie 65% ludności kraju. Bardzo szybko okazało się, że państwo nie wywiązuje się z deklaracji zapewnienia ludności chłopskiej opieki medycznej. Już bowiem w roku 1945 przedstawiciele resortu. tłumaczyli niemożność objęcia rodzin chłopskich powszechnym ubezpieczeniem brakiem środków finansowych. Oferta świadczeń zdrowotnych* dla tej grupy społecznej ograniczała się praktycz-

nie przez pierwsze ćwierćwiecze PRL do zaspokajania podstawowych potrzeb higieniczno-zdrowotnych i obejmowała zwalczanie chorób zakaźnyfch, opiekę nad matką i dzieckiem, pomoc w nagłych wypadkach.    /

Mimo ograniczonego charakteru opieki zdrowotnej ze strony państwa, był to wyraźny postęp w porównaniu z okresem międzywojennym. Na podstawie treści powojennych „Pamiętników lekarzy”, i „Młodego pokolenia wsi Polski Ludowej” można u'stalić niektóre wzory zachowań w chorobie będące niewątpliwie skutkiem nowego kształtu polityki społecznej.

Niemniej najpowszechniejsze potrzeby zdrowotne zaspokajano w dalszym ciągu głównie w ramach samólecznictwa i lecznictwa ludowego. Lekarze wspominają: „W sąsiedniej wsi leczył kościelny. Chętnie zasięgano porad w aptece albo u sąsiadek, bo to nic nie kosztowało”.²² większość porodów załatwiały babki i przygodne sąsiadki. Skutki tej pomocy były różnie, ale zgon i zakażenie połogowe nie należały do rzadkości.”²³ Brak powszechnych ubezpieczeń na wypadek choroby powodował, że odwlekano moment podjęcia kuracji tak długo, jak było to tylko możliwe: „Choroba matki szybko postępowała (...), stale brak czasu, stale nawał pilnej roboty. Nie można myśleć o lekarzach i kuracjach, bo lekarz daleko i jeszcze się nie umiera (...) Bo lekarzowi trzeba zapłacić, a na pieniądze czeka dziesięć dziur, bez załatania których, zda się, nie pociągnie.”²⁴ .

„Oszczędności” w służbie zdrowia na wsi niewątpliwie wynikały z przesłanek ideologicznych. Mimo uchwalenia w roku 1952 nowej Konstytucji, dającej formalne prawo do ochrony zdrowia także ludności chłopskiej, jasne stawało się stanowisko władz i preferowanie robotników (w tym robotników rolnych) kosztem „indywidualnych posiadaczy” - chłopów.²⁵ Na realizację prawa do ochrony zdrowia ludność chłopska musiała czekać do kolejnego przesilenia politycznego. Objęcie rodzin chłopskich w dniu 1 stycznia 1972 roku bezpłatną opieką medyczną miało wyraźnie charakter polityczno-propagandowy i nie było poprzedzone przygotowaniem wiejskiej służby zdrowia do pełnienia zwiększonych obowiąz-

53