van�r Leeuw Słowo święte i uświęcające3

osobliwy Do innych mocy. które uczyniliśmy rzeczami, możemy uwuo powrócić: .składniki wieczerzy, świcie miejsce obrzędu zawsze pozostaję. Słowo zaś jest jednorazowe i przynosi rozstrzygniecie. W żywej mowie czai staje się kalros - Zł/c er nunc (H. Fnck, Idcogramm, Mythologie und dat Won. s. 19). Ten. kto mówi, nie posługijc się po prostu znakami, lecz wykracza poza siebie, a padające słowo rozstrzyga sprawy. Gdy mówię komuś po prostu ..dzieti dobry", to muszę wyjść z mej skrytości, stanąć przed nim i przekazać jego życiu nieco swej własnej mocy czynienia dobra i zła.

Poznaliśmy to. co dane, i to, co możliwe (patrz § 23). Słowo rozstrzyga o możliwości. Słowo jest aktem, postawą, stawianiem się na wezwanie, wykonywaniem mocy. W każdym słowie jest coś twórczego. Ono przedstawia, jest przed tzw. rzeczywistością. Nic nie wiemy o początkach języka. Jest jednak prawdopodobne, źc najpierwotniejszy język składał się ze słów pragnienia i afektu³⁴¹. Wywoływano lub likwidowano sytuacje i okazje³⁴². Albowiem słowo zawsze jest czarem: budzi niebezpieczną lub dobroczynną moc. Kto wypowiada się, ten wywiera wpływ, lecz także się naraża. Dlatego nazwy są konieczne, ale i niebezpieczne. Powołują jakąś istotę i umożliwiają jej wykonanie mocy, lecz także narażają ją na niebezpieczeństwo³⁴'. Staro-egipskiemu imieniu króla przydaje się z zasady formułę anch wzza inh, tzn. życic, zbawienie, zdrowie; wymienienie imienia narażało króla, formuła sławiąca ma działać jako przedwczan znów go zabezpieczyć (H. W. Obbink. De maguche beteekenis van den naam, s. 128). Związek ten pozwala także zrozumieć częste zakazy mówienia i używania słów, spotykane u ludów pierwotnych i antycznych. Nie wolno nazywać rzeczy i osób niebezpiecznych. Jak daleko się w tym posunięto. $viadczy przykład z północnej Rodezji: wypowiedzenie słowa „nie" jest tam zakazane ze względu na niebezpieczne skutki; na pytanie: „czy zwierzę jest w zagrodzie?", odpowiada się: .jest w zagrodzie, nawet jeśli go tam nie ma". Obawa przed silą słowa jest większa niż przed silą faktów²⁴⁴. Kłamstwo jest naturalnie w tych warunkach raczej sztuką, zasługą niż grzechem. Z tego wymijającego kłamstwa powstała niemała część poezji: metafora wyrosła z obawy przed bezpośrednim nazywaniem rzeczy ich właściwą nazwą, preferowano zatem opis, nazywając np. nóż ..tym. co ostre przy udzie"²⁴⁵ (por. także staronoidyckie kennlngar. A. J. Fortcngcn. De oudgemuumche dichteraal in haor etnologisch verband). Opis poetycki wyrastał z reguły nomina odtosa. Gdy na środkowym Celebesie ktoś udaje się na polowanie, powiada, te idzie szukać romngu albo zrywać piutng. w przeciwnym bowiem razie niczego by nie upolował; deszcz nazywa uę tam kwieciem drzew lub popiołem²⁴*. Cel maskowaniu się lub kłamstwa osiąga uę jeszcze pewniej przez nakaz milczenia; faveu linguis jest pray ofierze rzymskiej nakazem milczenia, którego me może przerwać żadne stawo, a któremu towarzysz* jedynie dźwięki flelu^M\ Na środkowym Celebesie nikomu nie wolno mów# lub Śmiać się podczas wzywania duchów lub inne) czynności religijnej. Kto rozmawia lub się śmieje, zachoruje, a spełniana czynno# nie odniesie skutku¹".

2.    Słowo jest mocą decydującą. Kto wypowiada słowa, wprawia w nich moce¹*. Moc słowa wzmagać można na wielorakie sposoby. Podniesienie głosu, akcent, powiązanie rytmem i rymem - wszystko to nadaje stawu wzmo* żoną energię. Również stąd wiedzie szeroka droga w domenę fenomenologii sztuki, w którą nie możemy tu wkraczać (G. van der leeuw, Wegen en grenien). Śpiew, radość, skarga tworzą większą moc niż zwykłe mówienie Potęga skargi znana jest dobrze z obyczajów żałobnych niektórych ludów¹*, W micie o Ozyrysie skarga obu bogiń: Izydy i Neftydy, które są prototypami wszystkich płaczek, posiada moc budzenia martwego boga do nowego życia. Niektóre słowa mają spotęgowaną silę. Słowo eilitnneia wzbudza w świętym człowieku „wspaniałe uczucie", a Jungowi-Stillingowi wydaje się, „jak gdyby otaczał je blask"²³¹. James opisał cudowne oddziaływanie słów „Mezopotamia" i „Filadelfia" na pobożne dusze²³². Jeszcze ważniejsza jen potężna moc niektórych słów kultowych, jak alleluja, kyrie eleison, amen. om. Łączy sic z nimi pewna mistyczna barwa dźwięku, a niezrozumiało*.* zwiększa ich numinalną siłę. Czasami w ten sposób powstaje własny język kultu; zwykłe jednak służy do tego cela jakiś starszy język, który wyszedł już i użycia: łacina w kulcie chrześcijańskim. sanskryt w mszach buddyjskich w Chinach i Japonii (R. Ono, Świtro#)²⁵’. I wreszcie szept stawo ledwo słyszalne, jest potężną decyzją. Kaptan misteriów swe naj&ięt&ze stawa o obudzeniu boga lento mrmurt msurrat²* (o aumunlnych dźwiękach por. R. Wilie, U culte, II, s. 150; tamże o języku kuku. s. 135 nn.)

3.    Największą moc jednak posiadają słowa wtedy, gdy układają się w formułę. we frazę określoną brzmieniem słów. dźwiękiem i rytmem. Jeszcze w średniowieczu prośba wypowiadani nie zwyczajnie, zwykłymi słowami, lecz godnie i uroczyście, miała siłę zniewalającą"⁴. Rytm, wysokość tonu i kolejność słów mają taką silę we wszystkich prawie rełigiach. Utrzymują jak gdyby immanentną słowu moc (G. van der Leeuw. Wegeń en gnnzen. rozdz. 3). Najświetniejszym przykładem jest tutaj rzymskie carmen²*. Składa się ono z \*rba certa, „słów stałych", w których niczego nie wolno zmienić i które należy recytować w określonej sekwencji dźwięków. We wszystkich czynnościach pośw ięcających i modlitwach stosuje się jakieś carmen. Z rzymskiej religii rerba cena przeniosły taę do rcligii chrześcijańskiej; cała liturgia jest carmen i częściowo ma jeszcze zniewalającą siłę. W chrześcijaństwie