0000060

216 Badanie kliniczni w neurologii

agnozją przedmiotów. Jakkolwiek wzrokowe rozpoznawanie przedmiotów nie jest właściwie czynnością języka, jest ono z nim ściśle powiązane anatomicznie i fizjologicznie.

Liczenie stanowi czynność o równie ścisłym powiązaniu.

Badanie i interpretacja afazji. Próby na afazję opracowujemy na podstawie opublikowanego wcześniej rozległego programu badań (1). Jest on przeznaczony dla potrzeb badania neurologicznego w kierunku umiejscowienia zmian chorobowych. Próby przeprowadza się celem sprawdzenia oddzielnie stanu poszczególnych elementów języka i opisanych wyżej czynności pokrewnych, z których każdą bada się w sposób możliwie swoisty i odrębny. Badanie powinno być krótkotrwałe i proste, choć co prawda łatwo w ten sposób przeoczyć jakieś upośledzenie niewielkiego stopnia. Dokładniejsza analiza zaburzeń afatycznych wymaga badań znacznie rozleglejszych.

Dla rozpoznania rozmaitych zaburzeń w zakresie języka posługujemy się wielu specjalnymi określeniami, co doprowadza do zamętu, gdyż dla jednego i tego samego zaburzenia używamy szeregu terminów. Przykładem służyć może posługiwanie się terminami „aleksja”, „ślepota słowna” lub „wzrokowa agnozja słowna” — - odnoszą się one wszystkie do jednego i tego samego upośledzenia czytania. Zamiast używania tych różnych nazw proponujemy, aby badający rozpoznał ogólną dziedzinę upośledzenia, np. czytanie, oznaczył ciężkość zaburzenia i opisał obserwowane zjawiska.

Każda dziedzina badana jest przy pomocy pięciu punktów. Rozmaite upośledzenia można notować systemem stopniowania, np. znacząc popełnienie jednego błędu jako „+1”, dwóch błędów jako „ + 2”, trzech „ + 3”, czterech lub pięciu — ,, + 4”. Jeśli nie wykonuje się właściwego badania afazji, można notować upośledzenie jako nieznaczne, łagodne, umiarkowane lub ciężkie. Nazwę badanej dziedziny można podkreślić, gdy jest prawidłowa, otoczyć zaś kółkiem, gdy jest upośledzona. Ponieważ chorzy zwykle doznają upośledzenia w zakresie więcej niż jednej dziedziny języka, można notować, jak następuje: mówienie (otoczone kółkiem) „ + 3”, zaś słyszenie (otoczone kółkiem) „ + 2”.

Umiejscawianie na podstawie wyników badania afazji opiera się na fakcie, że zniszczenie pewnych pól mózgowych poważnie upośledza odpowiednią czynność. Pola te nazy wamy „polami zasadniczymi”. Te zasadnicze pola, jak to przedstawia ry cina na 1. stronicy badania afazji, są to: słyszenie — pola 21. i 22.; mówienie — pola 21., 22., 37. (?) oraz ich połączenia z 44.; czytanie — pole 39.; pisanie — pola 39., 37. (?) oraz połączenia z polem 8.; mowa ruchowa — pole 44. i połączenia od 21., 22.; pisanie ruchowe — pole 8. i połączenia od 39.; wzrokowe rozpoznawanie przedmiotów— pola 18., 19.; wreszcie liczenie — w pobliżu pola 39.

Każda z badanych dziedzin może zostać upośledzona w wyniku uszkodzenia zasadniczego pola ruchowego lub jego połączeń podkorowych. Może ona rów-nicż doznać zakłócenia na skutek upośledzenia fizjologicznie pokrewnej składowej języka, w rezultacie ogólnego upośledzenia czynności mózgu oraz z przyczyn psychicznych.

Z doświadczeń autorów wynika, że jeśli się usiłuje dokonywać ścisłego umiejscowienia zgodnie z układem wymienionych pól korowych, należy oczekiwać błędu w granicach około 30%. Jednakże możliwe bywa osiągnięcie około 85% dokładności, jeśli zadowalamy się umiejscowieniem nieco mniej sprecyzowanym.

Wśród chorych z afazją, badanych według przedstawionego planu, połączenia różnych zaburzeń okazują tendencję do występowania w pewnych grupach.

1.    Zaburzenia słyszenia i mówienia. Może im również towarzyszyć zakłócenie ruchowego aktu mowy. Inne składowa języka okazują tu co najwyżej zaburzenie minimalne lub łagodne.

2.    Zaburzenie głównie w zakresie mówienia. Przy badaniu bardziej szczegółowym w przypadkach tych znajduje się również upośledzenie odbiorczych czynności słuchowych języka, zwłaszcza zapamiętywania słuchowego lub reaudycji.

Dwa powyższe zespoły stwierdza się zwykle w uszkodzeniach umiejscowionych w obrębie lub u podłoża okolicy obejmującej zakręt skroniowy średni, placik ciemieniowy dolny oraz sąsiadujące części piata czołowego.

3.    Upośledzenie czytania i pisania. Może tu rówmież występować zaburzenie wzrokowego rozpoznaw'ania przedmiotów, niekiedy także zakłócenie ruchowego aktu pisania. Inne zaburzenia języka są nieobecne lub nieznaczne.

Zespół ten stwierdza się w uszkodzeniach umiejscowionych w obrębie lub u podłoża okolicy obejmującej zakręt kątowy (pole 39.) i sąsiednie części płatów ciemieniowego, skroniowego i potylicznego.

4.    Upośledzenie stopnia umiarkowanego lub ciężkiego obejmujące wszystkie dziedziny języka. Wzrokowe rozpoznawanie przedmiotów pozostaje na ogół nienaruszone. Ruchowe akty mówienia i pisania zostają zwykle wciągnięte w sprawę. Nazywamy to afazją globalną, która, jeśli jest ciężka, zależy zazwyczaj od uszkodzenia w' głębi, obejmującego węzinę skroniową lub odpowiadającą jej podkorę. W przypadkach mniej poważnych, uszkodzenie byw^ra bardziej powierzchowne oraz obejmuje okolicę zachodzącą na styk wymienionych wyżej obu okolic.

5.    Zaburzenie o charakterze łagodnym dotyczące wszystkich składowych języka i obejmujące głównie czynności wyższego szczebla. Upośledzenie takie nazywamy afazją semantyczną; nie posiada ono wartości lokalizacyjnej. Spotyka się je w rozlanym uszkodzeniu mózgu, we wczesnych fazach postępującego schorzenia ogniskowego lub jako pozostałość uprzedniej cięższej afazji.

6.    Zaburzenie może się ograniczać do jednej dziedziny języka lub do czynności pokrewnej. Przypadki takie są rzadkie. Badanie bardziej rozległe stwierdza zwvkle łagodne, niedostrzeżone upośledzenia innych czynności. Możliwą siedzibę uszkodzenia wy wołującego zaburzenie pojedyncze można określić odnosząc je do „zasadniczego pola” czynności.