0031 3

przypadku eksperymentator nic może bezpośrednio manipulować wartościami ZN i dlatego ten plan jest dla nas planem nicprzyczynowym.

Oba te plany pozwalają ocenić wielkość różnic pomiędzy grupami lub warunkami eksperymentalnymi. Stosując je, szukamy bowiem odpowiedzi na pytanie, jaka zmiana warunków wywołuje jakie zmiany w innych zmiennych. Możemy mówić o trzech podstawowych rodzajach planów: plan z powtarzanymi pomiarami, plan z wyrównywaniem grup i plan dla grup niezależnych.

Plan z powtarzanymi pomiarami. Jeżeli eksperymentator bada tę samą grupę osób w różnych warunkach, to jest to przykład planu z powtarzanymi pomiarami W tym planie każda osoba badana traktowana jest jako własna grupa kontrolna, ponieważ każda zmienna uboczna (np. stopień zmęczenia, ostatni posiłek, zdolności fizyczne czy umysłowe) są — dla każdej osoby badanej — takie same w obu sytuacjach eksperymentalnych

Grupy wyrównane. Kiedy nic można zastosować planu z powtarzanymi pomiarami, ponieważ zachowanie osób badanych w jednych warunkach ZN może wpłynąć na ich zachowanie w innych warunkach (np. w eksperymencie nad rozwiązywaniem problemów, w którym podaje się wskazówkę), to można zastosować plan oparty na metodzie doboru parami. Osoby badane są w tym przypadku zestawiane w pary tak. aby były do siebie podobne pod względem wybranych ccch tak bardzo, jak to tylko możliwe. Następnie są one przydzielane do różnych grup. Grupy te — z punktu widzenia statystyki — mogą być traktowane tak. jak gdyby były to powtarzane pomiary

.

;•

Grupy niezależne. Realizowanie eksperymentu w planie z wyrównywaniem grup metodą doboru parami jest bardzo czasochłonne i nie wszystkie badania da się w tym planie przeprowadzić. Wielu badaczy stosuje plan z dwiema grupami niezależnymi (niekoniecznie równolicznymi). Każda z tych grup staje w obliczu innych warunków eksperymentalnych. Ten rodzaj planu nazywa się planem z pomiarami niezależnymi. Przydzielanie osób do grup powinno mieć jednak charakter losowy, aby uniknąć ewentualnych błędów

Powtarzane pomiary: ta sama grupa wykonuje to samo zadanie w dwóch różnych warunkach. Ten plan można również nazwać planem wewnątrzgrupowym.

Grupy wyrównane: dwie grupy są tak dokładnie dopasowywane w parach, jak tylko to możliwe. Następnie osoby są losowo przydzielane do grupy eksperymentalnej lub grupy kontrolnej. Każda grupa wykonuje zadanie w różnych warunkach zmiennej niezależnej. Ten plan można również nazwać planem z wyrównywaniem grup metodą <    doboru parami.

Grupy niezależne: Osoby badane są przydzielane do dwóch grup. Ten plan można również nazwać planem międzygrupowym.

Istnieje jeszcze inny rodzaj planu, w którym nie określa się zależności przyczynowo-skutkowych. Plan ten dotyczy korelacji będącej miarą związku pomiędzy dwiema cechami. Często za pomocą korelacji określamy stopień związku pomiędzy dwiema cechami u tej samej osoby. Możemy np. tę samą osobę ocenić na skali ckstrawersji-introwersji i na skali uprzedzeń.

Badania korelacyjne, biorąc pod uwagę sposób ich przeprowadzania, są zazwyczaj badaniami z powtarzanymi pomiarami. Czasami wymagają zastosowania planu z grupami wyrównanymi. Trzeba jednak pamię-

75