0042

oddziaływań cząstki z materią wzdłuż toru, którego ślad znaczony jest w komorze, a tym samym zwiększona została zdolność hamowania cząstki.

Urządzenie takie opracowane przez Glascra nosi nazwę komory pęcherzykowej. Zasada działania, jak i sposób realizacji metody przedstawia się następująco.

Jeśli do przegrzanej cieczy wprowadzone zostaną jakiekolwiek „zarodniki”, wówczas zacznie się na nich wytwarzać para, czyli ciecz zaczyna wrzeć. Owymi centrami (zarodnikami), na których wytwarzają się pęcherzyki pary, są w komorze Glascra jony, produkowane przez przechodzące przez komorę cząstki jonizujące. W objętości roboczej komory znajduje się ciecz (ciekły wodór, hel, etylen, propan lub inne), która utrzymywana jest w stałej temperaturze. Za pomocą urządzenia zwiększającego objętość komory zmniejsza się ciśnienie do wartości znacznie mniejszej od ciśnienia pary nasyconej danej cieczy w określonej temperaturze. W ten sposób ciecz staje się przegrzana. Jeśli przez znajdującą się w tym stanie ciecz przejdzie cząstka jonizująca, wówczas na powstałych jonach wytworzą się pęcherzyki pary tej cieczy, co można zarejestrować za pomocą kamery fotograficznej. Podobnie jak w komorze Wilsona, tak i tu fotografowane są ślady torów cząstek jonizujących. Sprawność urządzeń synchronizujących poszczególne etapy pracy (ekspansja, oświetlenie, fotografowanie) komory pęcherzykowej jest dość duża, gdyż odstępy czasu między poszczególnymi cyklami roboczymi komory wynoszą setne sekundy. Komora pęcherzykowa stanowi dziś bardzo ważne narzędzie pracy w badaniach cząstek o dużych energiach oraz w procesach wzajemnego oddziaływania tych cząstek na siebie. Inne metody detekcji. Detekcja promieniowania jonizującego, oparta na jego właściwościach fotochemicznych, należy historycznie do najwcześniejszych, bowiem odkrycie zjawiska promieniotwórczości przez Becąuerela polegało na obserwacji zaczernienia klisz fotograficznych pod wpływem promieni wysyłanych przez uran i jego związki. W ostatnich czasach metody te z uwagi na bardzo szerokie zastosowania uległy wielu modyfikacjom. Również w badaniach biologicznych i medycznych, prowadzonych przy użyciu radioizotopów, metoda powyższa (zwana tu autoradiografią) jest często stosowana.

Ruch cząstki jonizującej w emulsji fotograficznej powoduje rozkład bromków srebra lub innych światłoczułych substancji, z których zbudowana jest emulsja. Struktura emulsji powinna być drobnoziarnista, a warstwa emulsji równomiernie rozłożona.

Przez płaski kontakt zawierającego atomy promieniotwórcze preparatu z emulsją można po dalszej obróbce fotochemicznej kliszy uzyskać obraz (autoradiogram) ilustrujący rozmieszczenie w danej substancji atomów promieniotwórczych, które tę kliszę w odpowiednich miejscach zaczerniły. Metoda ta nosi nazwę autoradiografii kontaktowej. Oddaje ona cenne usługi w eksperymentach, w których chodzi o zlokalizowanie w badanych strukturach użytych do doświadczeń radioizotopów. Rycina 1.20 ilustruje przykładowo makroautoradiogram.

Po wprowadzeniu specjalnych klisz o grubej warstwie emulsji (do 2 mm), tzw. klisz jądrowych, stało się możliwe stosowanie metody fotoemulsji do badań różnych procesów jądrowych. Obserwacja efektów tych zjawisk pod mikroskopem (ryc. 1.21) pozwala identyfikować ślady poszczególnych rodzajów cząstek, mierzyć ich zasięg, energię.

Również w badaniach promieniowania kosmicznego metoda klisz jądrowych (ściślej: bloków emulsji jądrowej) dostarcza cennych informacji w zakresie oddziaływania promieni kosmicznych z materią (ryc. 1.22).

Stopień zaczernienia fotoemulsji zależny jest od ilości padających na nią cząstek (na-

48