0252

262    10. Władza wykonawcza

Zdarza się, że rząd tego typu jest rządem „technicznym”, nie firmowanym przez żadną partię polityczną (sytuacja taka występuje we Włoszech, Portugalii i Finlandii, choć w dwóch ostatnich krajach jest to doświadczenie raczej historyczne). Sytuacje tego typu są wskaźnikiem impasu politycznego i stanowią jeden ze sposobów jego przełamania. Po czwarte, rozpad koalicji może doprowadzić do zmiany statusu rządu - z większościowego na mniejszościowy, co traktuje się jako powstanie nowego gabinetu (zdarzyło się tak w Polsce w 2000 i 2003 r.). Po piąte wreszcie - we Francji, Rosji i Ukrainie, przyczyną upadku rządu może być odwołanie jego premiera przez głowę państwa. Oznacza to, że prezydent utracił zaufanie do szefa gabinetu bądź też usiłuje go obarczyć odpowiedzialnością za niepowodzenia w polityce wewnętrznej. Tak właśnie postąpił prezydent Francji J. Chirac, dymisjonując w maju 2005 r. premiera J.P. Raffarina, po przegranym referendum w sprawie Traktatu konstytucyjnego Unii Europejskiej.

Kolejnym zagadnieniem jest sposób funkcjonowania rządu. Charakterystyczną cechą rządu jest to, że działa on kolegialnie i za swe działania ponosi solidarną odpowiedzialność (która nie wyklucza odpowiedzialności indywidualnej premiera i poszczególnych ministrów). Na czele rządu (a zarazem gabinetu) stoi premier w (RFN i Austrii nosi on nazwę kanclerza, w Hiszpanii i we Włoszech - prezydenta Rady Ministrów, w Irlandii - taoiseacha). Faktycznym zwierzchnikiem rządu może być też prezydent - na Cyprze czy w V Republice za czasów de Gaulle'a O powołaniu szefa rządu przesądza automatycznie wynik wyborów (np. w Wielkiej Brytanii) lub uzgodnienia międzypartyjne. Niekiedy są one zawierane już przed wyborami (jak np. w RFN), niekiedy dopiero po ogłoszeniu ich wyników (np. w Holandii). Warto też pamiętać, że stanowisko premiera nie zawsze obejmuje przedstawicieli partii dominującej w koalicji. Dzieje się tak zwłaszcza wówczas, gdy w szeregach tej ostatniej brak lidera o niekwestionowanym autorytecie. Jest to okoliczność zmuszająca do ustępstw - nawet na korzyść partnerów nie dysponujących liczącym się poparciem wyborczym, np. we Włoszech w latach dominacji chadecji dwukrotnie premierem był polityk innej partii (R. Spadolini z Partii Republikańskiej oraz socjalista B. Craxi). Podobnie było w Polsce w 1993 r., kiedy tekę premiera objął lider słabszej partii koalicyjnej, PSL. W sytuacji, gdy dominujący partner nie posiada w swych szeregach polityka, który mógłby zyskać jako szef rządu zaufanie parlamentu, mała partia może osiągnąć nadzwyczajne zyski.

Formalnie władza premiera jest obwarowana licznymi ograniczeniami, wynikającymi głównie z faktu, że konstytucyjnie władzę wykonawczą sprawuje rząd. który kolektywnie odpowiada przed parlamentem. Wyjątkiem jest ustawa zasadnicza RFN, która wyraźnie przewiduje odpowiedzialność indywidualną kanclerza, wobec której odpowiedzialność gabinetu ma charakter wtórny. Zdaniem R. Rosea - prócz ograniczeń konstytucyjnych, prawnych i zwyczajowych, których przekroczenie stymuluje opozycję do oporu - istotne znaczenie mają też ograniczenia strukturalne, wynikające z faktu, że premier dysponuje jednym głosem przeciwko głosom co najmniej kilkunastu członków gabinetu¹. Jest to szczególnie ważne w warunkach rządów koalicyjnych, w ramach których szef egzekutywy musi się

* ¹ R. Rosę, Prlme Ministers in Parliamentary Democracies, „West European Politics" 1991, t. 1-Ł nr 2, s. 11-14.