030 5

/Midi . n| AUlOII/OW.Mkl

> 1111111 iiieu Inosc i 01.1/ w prawo odmowy udzielenia wolimi zaulanin, o które im,i mi; egzekutywa.

W analizach porównawczych reżimów parlamentarnych kładzie się na ogół ii.it r.k na rozwiązania normatywne, które określają relacje między parlamentem i t/;|drm. Jest lo podejście charakterystyczne dla nauk prawnych (zob. Stem-browic/., 1982). Z politologicznego punktu widzenia zmiennymi, które najbardziej wyraziście różnicują współczesny parlamentaryzm, są: typ systemu parlyjnego i wiążący się z nim charakter rywalizacji międzypartyjnej oraz wynikający z niej dominujący typ gabinetu. Przyjmuję, że gabinet może mieć charakter jednopartyjny lub koalicyjny oraz większościowy lub mniejszościowy. 11 względuiając obydwie zmienne, możemy wyróżnić następujące rodzaje parlamentaryzmu:

1.    Rywalizacyjny parlamentaryzm dwupartyjny (dwublokowy) oznaczający, że stawką rywalizacji jest możliwość uformowania jednopartyjnego gabinetu większościowego przez jedno z dwóch liczących się ugrupowań (lub trwałych koalicji) politycznych. Ten właśnie typ gabinetu pozostaje dominujący przez dłuższy czas. Klasycznym przykładem jest oczywiście Wielka Brytania. Zbliżony mechanizm odnajdujemy w Grecji, Hiszpanii do 1989 r., Portugalii po 1987 r., Australii, Nowej Zelandii i Kanadzie.

2.    Rywalizacyjny parlamentaryzm wielopartyjny oznaczający tworzenie koalicji większościowych lub rzadziej mniejszościowych, o zmieniającej się często kompozycji partyjnej. Efektem rywalizacji politycznej może być też jednopartyjny gabinet mniejszościowy. Parlamentaryzm taki reprezentują: Szwecja po 1976 r., Norwegia, Dania, Irlandia, Włochy oraz Portugalia do 1987 r.

3.    Konsensualny parlamentaryzm dwupartyjny polegający na tworzeniu przez dwie najsilniejsze partie trwałej koalicji gabinetowej, dysponującej poparciem większości parlamentarnej. Dominujący typ gabinetu to koalicyjny gabinet większościowy. Wariant ten odnajdujemy przede wszystkim w Austrii. Poczynając od lat osiemdziesiątych, spotykamy go również w Holandii i w Belgii (trwała koalicja chadecji i socjaldemokracji).

4.    Konsensualny parlamentaryzm wielopartyjny polegający na sprowadzeniu efektu rywalizacji o miejsca w parlamencie do utworzenia wielkiej koalicji obejmującej możliwie największą liczbę partii, niezależnie od dzielących je różnic ideologicznych. W tym przypadku niemal traci znaczenie opozycja polityczna. Jeśli przyjmiemy tezę o ewolucji systemu fińskiego od semi-prezydencjalizmu ku parlamentaryzmowi, to będzie to przykład najbardziej charakterystyczny. Parlamentaryzm tego typu odnajdujemy również w praktyce politycznej Holandii i Belgii do końca łat sześćdziesiątych.

Pomocna w analizie pozycji rządu w parlamentaryzmie może okazać się również propozycja M. Lavera i K. Shepsle, którzy wyróżniają sześć kategorii gabinetów w zależności od charakterystyki dominującego w nich typu procesu decyzyjnego. Są to: gabinety biurokratyczne, w których główną rolę odgrywają pi /edstawicielc służby cywil i u* j. }• ;il »i nr i y sterowane przez legislatywę, gabinety tipaiic na decyzjach koleklywnyc li gabinety kierowane pr/ez premiera, gabinety dominowane pr/ez liderów partii poliiyeznych oraz gabinety ministerialne, il hulające znaczną autonomie szefów poszczególnych resortów (Laver, Shep-h l⁽)P4, s. 5-8). Zdaniem autorów, o charakterze procesu decyzyjnego prze-i|d/a to, czy polityka rządowa jest (bądź nie) determinowana następującymi ■ /ynnikami: partyjną kompozycją gabinetu, rozdziałem tek między poszcze-•itlne partie oraz rozdziałem tek w ramach poszczególnych partii. Jeśli partyjna l om pozycja gabinetu nie ma znaczenia dla jego polityki, to mamy do czynienia iządem biurokratycznym lub sterowanym przez legislatywę. Jeśli obojętne |. -.i, które partie otrzymują określone resorty, to świadczy to o istnieniu gabinetu I i Jektywnego lub kierowanego przez premiera. Jeśli natomiast kwestia podziału i* I między partie ma znaczenie w procesie formowania rządu, to stykamy się / gabinetem partyjnym lub ministerialnym. Wreszcie, jeśli podział tek w obrębie l •• >szczególnych łupów partyjnych nie jest przedmiotem negocjacji, to oznacza i" nieuchronnie, że gabinet będzie zdominowany przez partyjnych liderów i tamże, s. 8-10).

( zy istnieje zależność między typem parlamentaryzmu (patrz wyżej) a cha i likierem rządu i jego pozycją w systemie politycznym rozumianym jako całość mu/ w podsystemie administracji publicznej? Czy może w ramach poszcze-colnych typów parlamentaryzmu występują zróżnicowane warianty gabinetu ma/, modele administracji publicznej? Spróbujmy odpowiedzieć na te pytania.

lak już wspomniano, charakterystyczną cechą rywalizacyjnego systemu • lwu partyjnego (dwublokowego) jest to, że w efekcie wyborów zostaje sformowany gabinet jednopartyjny, który dysponuje poparciem większości parlamentarnej. Nawiązując do koncepcji M. Lavera i K. Shepsle, powiemy, że decydującym czynnikiem, który określa politykę rządu, jest rozdział tek mini-ii nalnych wewnątrz partii rządzącej. Kto otrzyma władzę kierowania określonym resortem, jest wypadkową wpływów poszczególnych frakcji partyjnych miii/ autorytetu ich liderów. Analiza procesu rozdzielania tek w gabinecie |i dnopartyjnym uzmysławia, że partii politycznych nie powinno się traktować tako jednolitych aktorów politycznych, a przeciwnie, uwzględniać ich wewnętrz nr /różnicowanie, podział na „skrzydła”, frakcje, grupy itd. oraz ich wpływ na poszczególnych ministrów. Ich rolę określają także związki z wybranymi ■ gmentami służby cywilnej, która stanowi informacyjne, doradcze i wyko uawcze zaplecze członków gabinetu. Charakter oraz intensywność związków ministrów z partią (więzi politycznych) oraz ze służbą cywilną (więzi biuro ki litycznych) określa znaczenie ministra jako członka gabinetu, wpływając niw meż na dominujący w pracy rządu model procesu decyzyjnego. Należy pamiętać, /o w warunkach rywalizacyjnego parlamentaryzmu dwupartyjnego istnieją sil iic bodźce do zachowania jedności partii, co jest warunkiem wyg,ranili wyho i o w (Palmer, ló⁽)4, s. 228). Ogranicza to, przynajmniej do pewnego stopni,i