10028

\CVl

wsri-r

rcch ścianach własnego pokoju «ują ją. Rzecki przycisz , gdy rozmowę z Wokulskim próbuje kierować na domywane przez siebie polityczne cele jego podroży do B_ui ' _(t. I. rozdz. IV): o przyczynach aresztowania Klejna i studcn tów opowiada panu Stanisławowi zdaniami urywanymi, n,',i słówkami (l. U. rozdz. XVII). Stary Szlangbaum dziwi si_ę, £ jceo szarada ze słowem „Kozaki została zak\valilikow_ana przez redaktora jako polityczna, ale Prus wie. że podejrzenia polityczne, którymi cenzorzy nękają prasę, naprawdę rodzą obsesje redaktorów.

I przemilczenia politycznej sytuacji kraju, i zaszyfrowane o niej napomknienia brały się w Lalce podkreślmy raz jeszcze oczywistość - z niepisanych i pisanych reguł życia polskiego w niewoli i pod cenzurą. A cenzor od pewnego czasu zgoła zawziął się na Lalkę. z nadgorliwą skrupulatnością wyrzucając z jej pierwodruku wszelkie aluzje do „rzeczy politycznych", czym mógł zniechęcić pisarza do ich ponawiania albo i przymusić do rezygnacji z kontrabandy, zwłaszcza że narażałaby ona redakcję „Kuriera Codziennego" na przykre konsekwencje.

Nie te jednak wyłącznie były powody swoistego okrojenia przez Prusa realiów politycznych niewoli.

Powody nie mniej istotne od wspomnianych dadzą się w Lalce zaobserwować przede wszystkim w krytycyzmie wobec romantycznej tradycji myślenia politycznego, i to w krytycyzmie zmieszanym z sarkazmem, który mógł drażnić i ranić poczucie patriotyzmu tych środowisk, co w roku 1888 w 25 rocznicę odbudowywały legendę powstania styczniowego Prus nie przyłączył się do świętujących tę rocznicę. On. któr\ w 186r. sam był w oddziale, który uczestnictwo w powstaniach jednoznacznie „przydzielił" szlachetnym —

1831 r. stryjowi Wokulskiego, w Wiośnie Ludów Rzeckiemu i Katzowi, a udział w porywach 1863 r. każe uznać za tytuł do szacunku dla Wokulskiego, Szumana i Henryka

xcvu

o POLITYCE I POLSKOŚCI

pisze

yczne

cń o po-

O innych.

wcześniejszych zrywach wolnościowych; o powstaniu Z™ dowym i zwłaszcza o węgierskiej Wiośnie Ludów. An Ł /danie w Lalce me obraca s,ę przeciwko nim. StanowK wspominających tradycję chwalebną.    ⁴

Ale len sam Ignacy Rzecki, który kampanię węgierska 1849 r. relacjonuje ze wzruszeniem, o manifestacjach religii no-patnotycznych poprzedzających wybuch styczniowy i ca-łym „zamieszaniu" ówczesnym, o konspiracjach i egzaltacji pisze z nieskrywaną ironią: Minclowa „wyglądała, jakby ją giez ukąsił. Z rana oblatywała kobieta ze trzy kościoły, widocznie pragnąc niepokoić z kilku stron miłosiernego Boga Zaraz po obiedzie zbierała się u niej jakaś sesja dam, które w oczekiwaniu doniosłych wypadków opuszczały mężów i dzieci, ażeby zajmować się plotkami" (t. II, rozdz. I). Młodzi ludzie mieli ogień w oczach, porzucali naukę i pracę dla słuchania płomiennych agitatorów obiecujących cud i karkołomnymi wyczynami bez sensu (skok Wokulskiego z Nowego Zjazdu na bruk) zaświadczali swą gotowość do najwyższych poświęceń. Skończyło się to katastrofą, której skutki

v. ..

Odcinek Lalki, w którym Rzecki z melancholią odtwarza nastrój konspiracji i odejście Wokulskiego do powstania, ukazał się w „Kurierze Codziennym" 15 VI 1888. Było to więc w pobliżu osobistej rocznicy Prusa: 25-lecia jego własnego akcesu do oddziału.

Wokulski kwituje swoje tamto wspomnienie słowami: r.Hv chciał służyć społeczeństwu, choćby ofiarą własnego

trwają.

*    -*    * •    -I----L

7 BN 1/262 (Bolesław Prus: Lalka T. 1)