100 92

46__K. ł.ałiawiki « Od idei do intcęracjl europejskiej

Jedną z pierwszych organizacji „paraintegracyjnych” było utworzone na przcło mie lat 1822/1823 na Wołyniu i Kijowszczyźnie, tajne Stowarzyszenie Zjednoczonych Słowian, skupiające Polaków, Rosjan i Ukraińców. Miało ono w programie zastąpienie caratu ustrojem republikańskim, a w późniejszym czasie utworzenie federacji narodów słowiańskich. Członkowie Stowarzyszenia Zjednoczonych Słowian występowali przeciwko carskiemu panowaniu, uznając zarazem naród rosyjski za główną siłę zjednoczonej Słowiańszczyzny.

Przeciwko sojuszowi konserwatywnych władców Europy, zorganizowanemu w ramach Świętego Przymierza, działacze republikańscy, młodoeuropejscy i socjalistyczni przeciwstawiali współpracę ludów oraz ideę federacji narodów, podobną do wcześniejszych projektów europejskich i doświadczeń utworzonych w końcu XVIII wieku Stanów Zjednoczonych Ameryki. Czołowymi przedstawicielami Młodej Europy byli: przywódca włoskiego ruchu narodowowyzwoleńczego, pisarz i prawnik Giuseppe Mazzini (1805-1872) oraz pisarz francuski i polityk Victor Hugo (1802-1885).

Pionierem zdecydowanych dążeń do jedności Włoch i całej Europy był Giu- I seppe Mazzini. W 1831 roku założył organizację Młode Włochy i stał się symbolem j nieustraszonego republikanizmu, wywołującego zaniepokojenie, a nawet trwogę wśród władców europejskich W kwietniu 1834 r założył w Bemie tajną organizację 1 Młoda Europa, która stanowiła próbę tworzenia „federacji narodów europejskich’*⁶⁵ Zmierzała ona do rozwoju współpracy przedstawicieli demokratycznych i niepodległościowych organizacji: z Belgii, Erancji, Hiszpanii, Niemiec, Polski, Szwajcarii i Włoch Prezentowała program walki o wyzwolenie narodowe i tworzenie w Europie ustroju republikańskiego na wzór Stanów Zjednoczonych Ameryki.

Równocześnie z Maz/imm rozwijał działalność republikańską" Carlo Cattango (1801-1869), filozof, socjolog i ekonomista, uczestnik rewolucji 1848-9 roku we Włoszech W swoich pracach eksponował specyfikę cywilizacji europejskiej. Obydwaj Włosi dążyli do tworzenia unii europejskiej, ale ich osobowości i sposób działania wyraźnie różniły się. Cattango był głównie wizjonerem i myślicielem, natomiast Mazzini zasłynął w dziejach jako działacz polityczny i agitator nowych rozwiązań europejskich

Młoda Europa Mazzimego istniała zaledwie parę lat i nie zyskała szerszego rozgłosu Silniejsze okazały się narodowe działania Młodych Włoch czy Młodych Niemiec, które wykorzystywały ideę jedności europejskiej dla procesu ich późniejszego jednoczenia Ruch „mlodoeuropejski" reprezentował zbyt małą siłę, aby realizować zmiany polityczne, ale przyczynił się do utrwalenia w świadomości europejskiej potrzeby bliskiej współpracy wolnych państw kontynentu Jego członkowie opowiadali się za rozwojem demokratycznej współpracy europejskiej.

Victoi Hugo wskazywał na możliwość tworzenia Stanów Zjednoczonych Europy i rozwinięcia ścisłej ich współpracy ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki. Na

D (Ir Kaugcmoni. ltn i<h* oj Suw/.*¹ . op m, 5 273-275; H Ducbkard. Poezji ki ..Przegląd Zachedm' IW6. m 2. s 7

Kongresie Przyjaciół Pokoju w Paryżu w 1849 roku wzywał do federalizowania Europy, wieńczącego proces rozwojowy Starego Kontynentu. Z właściwym sobie patosem dowodził, iż nastąpi braterstwo narodów kontynentu i przyjdzie dzień „w którym nie będą istnieć żadne inne pola bitew niż rynki otwierające się handlowi i umysły otwierające się ideom. Przyjdzie dzień, w którym dwa wielkie bloki, tj Stany Zjednoczone Ameryki i Stany Zjednoczone Europy, będą stać naprzeciw siebie, podadzą sobie przez morze ręce i wymieniać będą między sobą produkty swego handlu i przemysłu, swojej sztuki i swoich geniuszów"⁶⁴. Uważał również, iż Paryż powinien być stolicą dla proponowanych Stanów Zjednoczonych Europy, kontynuując w len sposób dziedzictwo Grecji i Rzymu. Jeśli Ateny rozwinęły idee helleńskie, a Rzym dorobek chrześcijański, to Francji przypisywał główną rolę w budowie przyszłości kontynentu i skłaniał się do wprowadzenia określenia „Europów miejsce „Francji"⁶⁵.

Idee europejskie eksponowała też polska emigracja polityczna po powstaniu listopadowym, zwłaszcza książę Adam Czartoryski, Józef Maria Hoene-Wroński oraz działacze Polskiego Towarzystwa Demokratycznego i członkowie Gromad Ludu Polskiego. Bardziej radykalni z nich rozwijali mesjanistyczne i pansławis-tyczne hasła, a skrajni nawoływali do „wojny ludów” przeciw despotom europejskim. W późniejszych latach bezpośrednio z Mazzinim współpracowało Ognisko Republikańskie Polskie, kierowane przez Ludwika Bulewskiego (zwanego „polskim Mazzinim”), jako ogniwo Powszechnego Sojuszu Republikańskiego Po klęsce powstania styczniowego emigracyjne Ognisko Republikańskie Polskie rozwinęło współdziałanie z przywódcami demokracji europejskiej, zwłaszcza z Giuseppe Garibaldim i Giuseppe Mazzinim oraz z działaczami socjalistycznymi.

W wydarzeniach Wiosny Ludów (1848-1849) połączyły się razem idee paneuropejskie z socjalistycznymi i republikańskimi. Wycisnęły na nich piętno romantyczne hasła „wolności ludów”, szlachetne, ale niemożliwe do realizacji w istniejącym systemie Świętego Przymierza. Rozbijały się one o wpływy zachowawczych sił europejskich.

Za powołaniem Stanów Zjednoczonych Europy opowiedzieli się działacze ruchu pacyfistycznego na swym pierwszym kongresie w Brukseli (1848 r.) i na kolejnych spotkaniach w Paryżu (1849 r.) i Frankfurcie nad Menem (1850 r ). Wśród zwolenników „nowego” urządzenia Europy uaktywnili się również: Lajos Kossuth (1802-1894), Adam Mickiewicz (1798-1855), Jules Michelet (1798-1874) i Giuseppe Garibaldi (1807-1882). Upowszechniali oni idee braterstwa ludów, rozwijając działania w głównych państwach europejskich Austrii, Francji, Niemczech i Włoszech oraz wśród polityków polskich, znajdujących się na emigracji Po upadku rewolucji węgierskiej w 1849 roku Kossuth zorganizował w roku 1859 legion węgierski, który walczył u boku Garibaldiego we Włoszech

^w I-J Wehlbcrg. Jdeen und Projektu belragt" die tfereinigtw Hlooum buropa ui den lettftn /00 Jahren, Brcmen 1984, S. 19.

*' D dc Rougemont, Th* Ideo oj Europę op cłl., s 26).