178 179

dokrewne(tarczyca i inne), których hormony wywierają duży wpływ na czynność serca, otrzymują swe unerwienie od tych samych co i serce odcinków nerwów błędnego i współczulnego.

UKŁAD WEGETATYWNY SERCA

Nerwy układu wegetatywnego serca pochodzą po części od nerwu współczulnego, po części od nerwu przywspółczulnego.

Od pnia współczulnego odchodzą nerwy przyśpieszające serca (nn. accelerantes). Biorą one początek w górnym, środkowym i dolnym, zwanym także gwiaździstym, zwojach szyjnych [ganglion cervicale superius, medium i inferius s. stellatum) oraz w pierwszym zwoju piersiowym (ganglion thoracale primum).

Od części szyjnej i górnej piersiowej nerwu błędnego odchodzą gałązki sercowe (rami cardiaci), które po oddaniu — zresztą nie zawsze — do nerwu zwrotnego gałązki łączącej kierują się dalej ku dołowi i tworzą z gałązkami nerwu współczulnego splot sercowy(plexus cardiacus) dookoła łuku tętnicy głównej i jej części wstępującej. Między tylną ścianą łuku tętnicy głównej a tchawicą, na wysokości podziału tętnicy płucnej, część gałązek współczulnych tworzy skupienie komórek nerwowych, tzw. zwój sercowy (ganglion cardiacum Wrisbergi), którego wypustki obwodowe kierują się przeważnie ku prawej połowie serca.

Ze splotu sercowego odchodzą gałązki nerwowe do serca, do naczyń jego podstawy i do żył płucnych, tworząc wzdłuż prawej tętnicy wieńcowej przedni splot wieńcowy serca (plexus coronarius anterior) oraz wzdłuż lewej tętnicy wieńcowej splot tylny (plexus coronarius posterior). Włókna splotu przedniego rozpraszają się przede wszystkim w przedniej ścianie prawego przedsionka, tylnego zaś unerwiają przegrodę i lewą połowę serca.

Nerwy przyspieszające zwiększają zdolność wytwarzania bodźców w sercu |chronotropismus) i ułatwiają ich przewodzenie (dromotropismus), nerwy przy-współczulne działają wprost odwrotnie.

Prócz włókien ruchowych nerwy sercowe zawierają także włókna czuciowe, których zakończenia znajdują się we wsierdziu, nasierdziu i w mięśniu sercowym, a także w pniach głównych tętnic wychodzących z serca. Zakończenia te stanowią początkową część czuciowego układu serca. Stąd włókna czuciowe biegną przez dolny nerw sercowy, zwój gwiaździsty i zwoje piersiowe, dążąc dalej do rdzenia kręgowego przez gałązki łączące C₈ do D₄. Mniejsza część włókien dośrodkowych biegnie razem z włóknami ruchowymi nerwów błędnych do górnego zwoju szyjnego i przez gałązki łączące C₂ do C₄ wchodzi do rdzenia kręgowego.

UKŁAD PRZEWODZĄCY SERCA

Układ przewodzący serca (ryc. 93) rozpoczyna się od węzła zatokowo* -przedsionkowego (nodus sinoauricularis) Keitha-Flacka, który znajduje się u ujścia górnej żyły głównej do prawego przedsionka. Węzeł ten jest ośrodkiem

Ryc. 93. Układ przewodzący serca: a — węzeł zatokowo-przedsionkowy; b — węzeł przedsion-kowo-komorowy Aschofla-Tawary; c — początkowa część pęczka Paladino-Hisa; d — lewa odnoga; c — rozgałęzienia lewej odnogi; f, g — siatka włókien Purkinjcgo; h — prawa odnoga.

automatycznym pierwszego rzędu. Pobudzenie w nim powstające udziela się węzłowi przedsionkowo-komorowemu Aschoffa-Tawary (nodulus atrioventricu-laris). Węzeł ten leży na granicy przedsionkowo-komorowęj ponad przyczepem zastawki trójdzielnej w tylnej części prawej strony przegrody przedsionkowej. Tylna jego część daje wypustki idące wachlarzowato i zlewające się ostatecznie z włóknami mięśniowymi przedsionka. Część przednia przechodzi w twór walcowaty, tzw. pęczek Paladino-Hisa (crus commune), złożony z podłużnych wąskich włókien. Przebiega on dalej w części błoniastej (septum membranaceum) przegrody komorowej i doszedłszy do mięśniowej części przegrody dzieli się na prawą odnogę (crus dextrum) i lewą odnogę (crus sinistrum).

Prawa odnoga przebiega ku dołowi wzdłuż przegrody międzykomoro-wej od strony prawej komory zwykle w warstwie podwsierdaowej mięśnia w postaci wąskiej wiązki równoległych włókien i dochodzi do okolicy koniuszka, gdzie się rozgałęzia, a te rozgałęzienia, złożone z włókien Purkinjego, przechodzą w zwykłe włókna mięśnia sercowego.

Lewa odnoga po opuszczeniu pęczka Paladino-Hisa tworzy na lewej powierzchni przegrody międzykomorowej wachlarz i schodząc niżej pod sier-dziem dzieli się na wewnętrznej powierzchni lewej komory na trzy wiązki i na drobne włókna, które wyściełają tę powierzchnię i przechodzą we włókna Purkinjego i w zwykłe włókna mięśnia sercowego.

12* 179