10

82 F. KARPIŃSKI. POEZJE WYBRANE

Jak jest niewinność piękna, jak swojej Cnota nie traci nagrody”.

Światło, Teresa i głos nikną razem; Sąsiadki chwilę jeszcze wzrok trzymały ¹¹⁵ Wzniesiony w górę za miłym obrazem Nie, że co widzą, lecz że widzieć chciały.

DUMA LUKIERDY, CZYLI LUIDGARDY

Powiejcie, wiatry od wschodu!

Z wami do mojego rodu Poślę skargę, obciążoną Miłością moją skrzywdzoną. ^{1 2}

⁵ Smutna matka w dłoń uderzy;

Nieszczęściu zaraz uwierzy,

Przyśle mi braty obrońcę I łuków syrbskich tysiące.

Powiejcie, wiatry od wschodu!

¹⁰ Z wami do mojego rodu ^{3 4 5 6 7 8}

1

w. 113 Por. zakończenie Trenu XIX (w. 157).

DUMA LUKIERDY, CZYLI LUIDGARDY

Pierwodr. ZWiP, t. TI; powst. między lipcem 1780 a majem 1782 {Ze studiów, s. 47).

Tytuł: Wypis z Kroniki... Bielskiego o Przemysławie' i Luidgardzie³. „Piszą o tym królu, iż to była pomsta Boża nad nim o nielitościwy uczynek, który uczynił nad pierwszą żoną swoją Lukierdą, którą potajemnie pannom⁴ jej udusić kazał, nie mając do niej przyczyny żadnej, jedno tę, że niepłodną była, jakoby to na woli jej było, a nic w rękach Boskich. Acz choć też miał drugą żonę Ryssę⁵, królewnę szwedzką, tedy z nią tylko jedne dzieweczkę⁵ miał, która w> ośmiu leciech po nim została, a tę pojął Wacław; jako o tym będzie niżej. Pisze Długosz⁵, iż jeszcze pieśń staroświecką zastał, którą złożono o tej Lukierdzie a o Przemysławie

2

śpiewano ją w Wielkiej-Polsce, w której go prosiła żona jego, aby ją był w jednej koszulce do domu odesłał, a okrucieństwa tego nad nią nie czynił. Była ta Lukierdą z książąt syrbskich z Sasi *⁸, albo Kaszubka”. [Przyp. autora]; (*Syrbia nazywał się dawno kraj między Odrą i Elbą* położony, względem Polski na zachód leżący. [Przyp. autora]).

¹ Przemysław Przemysł II (1257—1296), syn księcia poznańskiego Przemyśla 1 i Elżbiety, księżniczki śląskiej; książę wielkopolski, a następnie król Polski.

3

   Lukierdą (Luidgarda, Ludgarda) — córka Henryka, księcia meklem-burskiego z Wyszomierza (Wismaru). Urodzona ok. 1259, wychowywała się w Szczecinie na dworze dziada, księcia pomorskiego Barnima I. W 1273 poślubiła Przemyśla II, w 1283 (prawdopodobnie 14 grudnia) zmarła w nie wyjaśnionych okolicznościach.

4

   panny — służące.

5

Ryssa (Ryksa) — córka króla szwedzkiego Waldemara i Zofii, księżniczki duńskiej; w 1285 wyszła za Przemyśla 11, zmarła między r. 1288 a 1292.

6

   dzieweczka — Ryksa Elżbieta, ur. 1 IX 1288, od 1303 żona Wacława H (1271—1305), króla czeskiego, a od r. 1300 — króla polskiego.

7

⁴ Jan Długosz (1415    1480) — historyk, autor pierwszej polskiej

historii o charakterze naukowym Annales seu Cronicae Regni Poloniae (powst. 1455—1480; pierwsze pełne wyd. Lipsk 1711).

8

z książąt syrbskich z Sasi - Lukierdą miałaby się więc wywodzić z książęcej rodziny Serbołużyczan, Słowian połabskich mieszkających na terenie późniejszej Saksonii — albo też z Pomorza.

* Elba — niemiecka nazwa rzeki Łaby.

Karpiński mógł zaczerpnąć powyższy fragment bezpośrednio z Kroniki wszystkiego świata Marcina Bielskiego pierwszej w piśmiennictwie polskim historii powszechnej, wydanej w Krakowie w 1551 r., nowe wydanie przygotowane przez jego syna Joachima, Kraków 1597 (cytowany fragment na s. 204), ale jest bardziej prawdopodobne, że korzystał z przedruku zamieszczonego przez Franciszka Bohomolca w Zbiorze dziejopisów polskich, Warszawa 1764; duma — jako gatunek literacki zbliżony do lamentacji i dotyczący wydarzeń historycznych znana była już w staropolszczyźnic. Tutaj oznacza raczej liryczno-refieksyjne rozważania związane z wpływami osjanizmu.

w. 9 wiatry od wschodu — czyli wiejące ku zachodowi, w kierunku domniemanej ojczyzny Lukicrdy. Powyższy fragment jest echem przekładu Pieśni Osjana J. Macphersona, przygotowanego specjalnie jako ilustracja literackiego obrazu wzburzenia do rozprawki Karpińskiego O wymowie w prozie albo wierszu [w:] Oświeceni o literaturze. Wypowiedzi pisarzy