1 (208)

WALEREGO PRZYBOROWSKIEGO POWIEŚĆ HISTORYCZNA DLA DZIECI

Trzeba zacząć od truizmu: po

wieść historyczna, która uczyła patriotyzmu i buntu przeciw niewoli, spełniała niezwykłe ważną funkcję wychowawczą w latach apuchtinow-skiego terroru w szkole. Historii własnego narodu i patriotyzmu uczyć się mogła młodzież tylko poza szkołą. Rola literatury pięknej była w tych warunkach doniosła.

(...) W powieści historycznej współczesnej Przyborowskiemu można wyróżnić dwa zasadnicze typy — nie zawsze, oczywiście, występujące w formie „czystej”. Powieść dla młodzieży z podtytułem „historyczna” to powieść, w której głównym przedmiotem opowiadania była wojna, i w niej ukazane dzieje prawdziwych czy fikcyjnych bohaterów. Powieścią „histo-ryczno-obyczajową” nazywano tę, która również jak „historyczna” za czas akcji wybierała przeszłość, ale główny ciężar opowiadania kładła na opisie obyczajów i życiu w dawnych czasach. One to zamiast wojny stanowiły historyczny plener losów i przygód bohaterów.

Typ powieści historyczno-obyczajowej z próbą zachowania równowagi między zdarzeniami i opisami, poświęconymi wojennym przygodom, a tymi, które służyły wydobyciu obyczajowych elementów epoki, najlepiej reprezentuje twórczość Jadwigi Papi (Teresy Jadwigi). Papi, współczesna Przyborowskiemu, cieszyła się nie mniejszą od niego popularnością wśród * czytelników w latach dziewięćdziesiątych XIX stulecia. A ponadto jej powieści historyczne dla młodzieży spotykały się z daleko łaskawszą krytyką pedagogów warszawskich niż powieści autora Bitwy pod Raszynem To lepsze przyjęcie zawdzięcza Papi zarówno zręczniejszemu na ogół zarysowaniu tła obyczajowego, jak i próbom przeszczepienia, w sposób zresztą czasem ahistoryczny, organicznikowski, ideałów wychowawczych na grunt powieści historycznej.

2®5