2009 12 12RD

„Język Polski w Szkole IV—VI” R. X, nr \

wszystkim: ćwiczenia, polegające na zmianie gramatycznej formy, na przykład czasu teraźniejszego na przyszły; uzupełnianie brakujących w tekście wyrazów, które zostały podane w ramce pod tekstem bądź zamieszczone są ich ilustracje; redagowanie tekstów do ilustracji lub krótkiej historyjki obrazkowej; redagowanie tekstów na określony temat (np. o jesieni w lesie, zakupach w sklepie spożywczym, zabawach na śniegu, ubieraniu choinki); redagowanie tekstów, uwzględniających wskazane przez nauczyciela wyrazy, zawierające określoną trudność ortograficzną i/lub pogrupowane tematycznie (np.: mróz, śnieżyca, lód, zawierucha, wicher, księżniczka, rycerz, wieża, róża, wróżka); układanie tekstów do podanego tytułu (np.: W zoo, Skarby wiewiórki, Żabi koncert, Letnia ulewa), wstępu — pierwszego zdania dyktanda (np.: Zmęczony pędzel zasnął w butelce z wodą-, Marzec to dziwny miesiąc, Niebo jest dzisiaj bardzo smutne, Czarna grudka węgla jest zimna). Redagowanie tekstów, które muszą być określoną formą wypowiedzi — krótką baśnią, opisem miejsca, reklamą wskazanego produktu czy na przykład słownika ortograficznego.

Dyktando częściowe z lukami trwa około 10-15 minut. Nauczyciel wybiera lub pisze tekst zawierający ortogramy motywowane właśnie utrwalaną regułą ortograficzną. Tekst nie powinien być zbyt długi, maksymalnie dziesię-ciozdaniowy. Następnie przepisuje tekst, eliminując z niego litery lub wyrazy. Luki muszą mieć jednakową długość, tak by uczeń pracując z tekstem nie sugerował się wielkością luk. Luki powinny także zostać podkreślone, by były dobrze widoczne. Powinno się unikać dwóch luk obok siebie, dlatego tego typu dyktanda nie zastosujemy przy wprowadzaniu reguł z zakresu pisowni łącznej i rozłącznej. Następnie dla każdego ucznia w klasie nauczyciel przygotowuje czytelne kopie tekstu z dużymi interliniami i dużą czcionką.

W trakcie pierwszego czytania dyktanda uczniowie nie uzupełniają luk, jedynie śledzą tekst wzrokiem. Dyktando jest uzupełniane dopiero w trakcie czytania właściwego (drugiego). Ten ryp dyktanda ma dwie główne zalety: przeprowadza się je i poprawia bardzo szybko; pozwala on również na sprawdzenie, w jakim stopniu uczniowie już opanowali wybrane ortogramy i/Iub reguły ortograficzne. Dyktando to może być wykorzystane na zajęciach utrwalających właśnie wprowadzany materiał ortograficzny, na przykład w ogniwie końcowym, ale może też pełnić funkcję dyktanda-sprawdzianu.

Dyktowanie coraz dłuższych zdań jest zarówno ćwiczeniem ortograficznym, jak i ćwiczeniem w zapamiętywaniu. W dyktandzie ciągłym z coraz dłuższymi zdaniami powinny znaleźć się tylko znane uczniom struktury

58

_Więcej fxrUzczf/zny

składniowe i słowa. Ponieważ trudno jest znaleźć autentyczne teksty, w których występują zdania coraz dłuższe, nauczyciel musi je sam przygotować. Dla uczniów klasy II bądź 111 powinien napisać tekst zawierający jedną serię zdań. Jedna seria powinna zawierać od trzech do maksymalnie pięciu zdań. Każde zdanie, bez względu na jego długość, nauczyciel czyta tylko raz. Pomiędzy zdaniami robi pauzy adekwatne do ich długości, tak by uczniowie bez pośpiechu mogli zapisać każde zdanie. Ważna w tym dyktandzie będzie zarówno poprawność zapisu, jak i umiejętność zapamiętania całego zdania.

W przypadku tego dyktanda nie stosujemy czytania kontrolnego, umożliwiającego uczniom dokonania ostatnich korekt w całym zapisanym już tekście dyktanda. Ten typ ćwiczenia, oprócz doskonalenia umiejętności poprawnego zapisu, dobrze przygotowuje uczniów do samodzielnego robienia notatek na dalszych etapach edukacji.

Dyktando obrazkowe szczególnie nadaje się do pracy od klasy pierwszej, ale nie traci walorów edukacyjnych w gimnazjum. Polega na narysowaniu usłyszanego tekstu, a następnie odtworzeniu go w wersji pisemnej. Nauczyciel najpierw czyta krótki tekst (najlepiej opis przedmiotu, osoby, zwierzęcia, pomieszczenia lub krajobrazu), a uczniowie słuchają, starając się to sobie wyobrazić. Przy drugim dyktowaniu rysują wymieniane elementy w odpowiednich miejscach. Uczniowie mogą samodzielnie narysować cały obrazek lub też tylko uzupełnić wcześniej przygotowany rysunek konturowy, w którym pominięto pewne elementy i który dodatkowo wymaga odpowiedniego pokolorowania. W młodszych klasach nauczyciel może wykorzystać gotowe kolorowanki, które powiela dla wszystkich uczniów i do których układa odpowiedni tekst. Po narysowaniu uczniowie porównują swoje obrazki, ewentualnie dokonują na nich korekt. Dalszym krokiem jest pisemne odtworzenie tekstu dyktanda przez uczniów pracujących samodzielnie lub w parach. By ułatwić uczniom pracę można przygotować tekst, który będzie się rymował.

Dyktando obrazkowe ma wiele zalet: wymaga od uczniów aktywnego słuchania, uruchamia ich wyobraźnię, wymaga współpracy przy ustalaniu ostatecznej wersji, wreszcie uzmysławia uczniom korelację, jaka zachodzi między obrazem a tekstem — zarówno mówionym, jak i pisanym.

Kolejnym typem ćwiczeń ortograficznych są dyktanda-sprawdziany. Przy ich wykorzystaniu ogromną rolę odgrywa pamięć wzrokowa i słuchowa. W dyktowanym uczniom tekście występują wyrazy, z którymi zetknęli się oni wcześniej i ich pisownia była przedmiotem wielu ćwiczeń. Pisownia tych

59

Zapraszamy na naszą stronę www.wydped.com.pl