216 217 2

w kształcie lejka, u niektórych gutunków bardzo silnie sfułdowany (ryc. 86A). W naskórku przedniej i tylnej okolicy ciała drobne kolce. Układ nerwowy charakteryzuje się obecnością pary zwojów głowowych i pary zwojów w nasadzie narządu czepnego, obie pary połączone są pniami podłużnymi. Układ wydałniczy inaczej wykształcony niż w poprzednim rzędzie, nie występują wspólny kanał i pęcherzyk wydałniczy. Układ uchodzi dwoma nefrydioporami. Jajniki i jądra liczne. W dalszych szczegółach układ rozrodczy podobnie wykształcony jak u tasiemców członowanych. Lykofory rozwijają się w macicy, wykluwają się w wodzie, są orzęsione lub bez rzęsek. Larwy do żywiciela dostają się przez połknięcie, nie występuje żywiciel pośredni. Pasożyty jelita ryb z rodzaju chimera.

Gyrócotyle fimbrata (ryc. 86A) osiąga do 65 mm długości.

Podgromada: tasiemce członowane — Eucestoda

Synonimy: tasiemce właściwe, tasiemcowce — Cestoida CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Przedstawiciele tej podgromady są w ogromnej większości pasożytami wewnętrznymi kręgowców. Pasożytują w stadiach dojrzałych, głównie w jelitach, a niektóre gatunki także w przewodach żółciowych kręgowców. Bardzo nieliczne gatunki pasożytują w stadiach dojrzałych u bezkręgowców (zob. systematyka, rząd: Coryophyllidd). Odznaczają się dużą specyficznością w stosunku do żywicieli. Określone gatunki są związane z określonym rzędem, a nawet gatunkiem kręgowców. W ich cyklu rozwojowym występują różnie wykształcone larwy i najczęściej jeden, dwa lub więcej żywicieli pośrednich, tylko bardzo nieliczne gatunki rozwijają się bez żadnego żywiciela pośredniego. Rolę żywicieli pośrednich mogą pełnić skorupiaki lub kręgowce. Dla człowieka tasiemce członowane mają duże znaczenie zdrowotne i gospodarcze.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Ciało przedstawicieli tej podgromady jest taśmowate, silnie grzbieto-brzusznie spłaszczone, tylko u nielicznych gatunków jest mniej lub bardziej obłe. Długość ciała waha się w bardzo dużych granicach i wynosi od 0,5 mm do kilkunastu metrów. Ciało jest zbudowane z trzech odcinków: narządu czepnego, zwanego główką (skoleksem), szyjki i jednego lub więcej członów (proglottydów, ryc. 86B). Jeżeli występuje więcej niż jeden człon, całość członów określa się jako strobilę.

Główka. Jest narządem przyczepiającym pasożyta w układzie pokarmowym żywiciela. Utrzymuje pasożyta w stałym położeniu, pomimo ruchów perystal-tycznych i przepływu pokarmu. U tasiemców z wieloma członami wyraźnie odcina się od reszty ciała (ryc. 86B; 88A, B; 89), u tasiemców z jednym członem może być słabo zaznaczona. Na główce, u ogromnej większości gatunków, występują narządy czepne, a tylko nieliczne formy są ich pozbawione. Narządy czepne są bardzo różnie wykształcone oraz bardzo różnie rozmieszczone. Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje narządów działających jak przyssawki,

0    różnej sile ssącej, które są rozmieszczone promieniście, albo po stronie grzbietowej i brzusznej główki — bruzdy przylgowe, bruzdy przyssawkowe, przyssawki właściwe.

Bruzdy przylgowe (botria) mają kształt podłużnych rowków i słabo wykształcone mięśnie, nie wyróżnicowane w obrębie wora powłokowego. Występują w liczbie 2 — 4 (ryc. 89D). Działają jak słabe przyssawki. U niektórych gatunków mogą być podzielone poprzecznymi lub podłużnymi przegrodami na bruzdy przylgowe wtórne.

Bruzdy przyssawkowe (botridia) mają silniej rozwinięte mięśnie, są głębsze

1    występują na bocznych wyrostkach główki w liczbie czterech. Wyrostki mają różne kształty, najczęściej są płatowate lub listkowate (ryc. 89A). Ich brzegi mogą być wyrównane lub pofałdowane. Ten typ przyssawek może być także podzielony przegrodami na mniejsze podjednostki.

Przyssawki właściwe (acetabula, ryc. 88B) są narządami czepnymi o najsilniejszym umięśnieniu i najbardziej wyraźnych zagłębieniach, widocznych od zewnątrz. Mają trzy warstwy mięśni. Środkowa warstwa ma układ promienisty i jest najgrubsza, pozostałe dwie — równoległy do powierzchni narządu. Występują w liczbie czterech.

Botria, botridia i acetabula mogą być nieuzbrojone albo mogą mieć drobne haki, będące zesklerotyzowanymi wytworami ich naskórka (fot. 4C).

Na główce, szczytowo, może występować pojedyncza lub podzielona na mniejsze podjednostki przyssawka. Może występować kurczliwy, krótki, szeroko osadzony, silnie umięśniony wyrostek, nieuzbrojony albo uzbrojony w jeden lub dwa wieńce haków, zwany rostellum (ryc. 88B), który może być wciągany do workowatej struktury zagłębionej w główce. Niektóre gatunki mają szczytowo położone, jeden lub więcej, różnie długie i nieuzbrojone lub uzbrojone hakami ryjki, wysuwane i wciągane przy pomocy mięśni do specjalnych pochewek. Znane są gatunki mające przyssawki osadzone szczytowo na jednym lub na czterech ryjkowatych nieuzbrojonych wyrostkach (ryc. 89A), zwanych myzorynchusami, które także mogą być wysuwane z pochewki lub pochewek. Cienkie, długie, rurkowate, ślepo kończące się wyrostki główki, uzbrojone łub nieuzbrojone, zwane są ryjeczkami. Występują w liczbie czterech.

Szyjka jest odcinkiem ciała krótkim. Jest słabiej zaznaczona u tasiemców z jednym członem, silniej u tasiemców z wieloma członami. Stanowi strefę twórczą. W tym odcinku ciała komórki mnożą się i różnicują w człony.

Człony są jednolicie zbudowane, powtarzają się w nich narządy wydalnicze i rozrodcze z tym, że narządy te mają różny stopień rozwoju. Tylko najstarsze człony mają w pełni rozwinięte narządy rozrodcze. Człony mogą pozostawać na stałe w strobili lub mogą się partiami albo pojedynczo, kolejno odrywać. Człony najstarsze najczęściej odrywają się dopiero wtedy, gdy macice szczelnie

217