258 259

Mapy topografie

(fragment kol. V. sok IV. Kwatermisuzost* o Generalne Wojska PołSkJfjo 1643)

Mimo to mapa Kwatermistrzostwa jest uważana za jedno z najwybitniejszych dziel polskiej kartografii wojskowej (tyć. 7.27). Nie umniejsza tego udział w jej opracowaniu topografów rosyjskich, ponieważ całość oparło na koncepcji Kwatermistrzostwa Generalnego Wojska Polskiego.

W XIX w. obszar Polski został pokryty licznymi mapami topograficznymi wykonanymi przez państwa zaborcze. Mapy te opierały się na coraz bardziej zagęszczanych sieciach triangulacyjnych, co sprzyjało wzrostowi dokładności opracowań kartograficznych Główną j mapą Prus była Mapa Rzeszy Niemieckiej (Kartę des Deutschen Reiches) w skali : 1:100000. Jej pierwsze wydanie ukazało się w latach 1875-1906. Była to mapa jedno* 1 barwna, z rzeźbą terenu przedstawioną metodą kreskową. Mapę oparto na zcjjęciu terenowym 1:25 000 i mapie poziomicowej w tej samej skali, która zaczęła ukazywać sję około 1900 r. Najpóźniej, bo około 1890 r., podjęto prace nad trójbarwną poziomicową j Mapą topografie zna-przeglądową Rzeszy Niemieckiej (Topographische Ubersichtsliaiie ] des Deutschen Reiches) w skali 1:200 000.

Podstawowa mapa topograficzna monarchii austro-węgierskiej, tzw. Specialharte, w skali 1:75 000, została wydana po raz pierwszy w latach 1873-1889 na podstawie zdjęcia 1 terenowego 1 .‘25 000. Była to mapa jednobarwna, z rzeźbą terenu przedstawioną kreskowaniem oraz poziomicami co 100 ni w terenie górzystym, a co 50 m na pozostałym obszarze. W latach 1872-1878 opracowano także kreskową lecz czterobarwną Mapę \ ogólną Europy Środkowej (Generalkarte von Mitteleuropa) w skali 1:200 000.

Kartografię topograficzną rozwijała również Rosja, jednak rosyjskie mapy różniły się ska-lowo od map innych państw, co wynikało ze stosowania niemetrycznych miar długości .. (wiorsty, cale). Jako pierwszą, w latach 1845-1889, wydano Wojenno-topograficzną

mapę Rosji Europejskiej w skali 1:126 000 (tzw. uójwioratówkę), wzorowaną na mapie Kwatermistrzostwa, a następnie mapy bardziej szczegółowe - 1:42 000 i 1:84 000. już z poziomicową rzeźbą terenu. Ich podstawą były zdjęcia topograficzne wykonane na ziemiach polskich w skali 1:21 000 (od 1880 z), a potem w skali 1:42 000 (od 1908 z).

Pb odzyskaniu odległości w 1918 r. Pblska nie miała - jak widać - jednolitego pokry cia mapami topograficznymi ani spójnej osnowy geodezyjnej, która mogłaby stać się podstawą ich opracowania. Spadkiem po zaborcach było dziewięć odrębnych układów triangulacyjnych, opartych na czterech elipsoidach oraz zróżnicowane wysokościowo sieci niwelacyjne. Zadanie wykonania nowych pomiarów geodezyjnych i nowych map otrzymał Wojskowy Instytut Geograficzny (WIG), utworzony u zarania II Rzeczypospolitej w 1919 z Szybka realizacja tego zadania nie była oczywiście możliwa, więc pracz wiele lat materiałem źródłowym do opracowania map topograficznych były mapy państw zaborczych, a zdjęcia topograficzne zaborców, wprawdzie aktualizowane, przez całe dwudziestolecie międzywojenne stanowiły podstawę prac kartograficznych na przeważającej powierzchni kraju.

Mapy wydawane w pierwszych latach państwowości miały wiele cech źródłowych map zaborczych. Jednak w wyniku prac koncepcyjnych WIG-u powstał oryginalny polski typ mapy topograficznej. Pierwszym opracowaniem nowego typu była mapa szczegółowa 1:25 000, której edycję rozpoczęto w 1929 r. Jej podstawę matematyczną stanowiła elipsoida Bessela i (wprowadzone w tym samym roku na potrzeby WIG-u) odwzorowanie quasi-stereograficzne Roussilhe'a (patrz: podrozdział 7.2). Była to w zasadzie mapa jednobarwna (ryc. 7.28), z wyjątkiem pięciu obszarów turystycznych, dla których opracowano 30 arkuszy wielobarwnych. Do II wojny światowej wydano prawie 1 600 arkuszy mapy szczegółowej, co stanowiło 40% pokrycia kraju.

Ryc. 7.28. Szczegółowa mapa topograficzna 1:25 000 wydana przez Wojskowy Instytut Geograficzny (fragment arkusza Radomsko, paa 44 - slup 29G, 1937)

259