260 261

Mapy topograficzne

Podstawowy mapą topograficzną Polski okresu międzywojennego była mapa taktyczni 1:100000. Skalę tę przyjęto zarówno ze względu na obfitość odpowiednich materiałów pochodzących z państw zaborczych (większą część Polski pokrywała mapa niemiecka w tej właśnie skali), jak i możliwość stosunkowo szybkiego wydania mapy. Do 1939 c ukazało się 480 arkusz)' mapy taktycznej, pokrywającej cały kraj W większości (9096) wydano je po 1930 z i - podobnie jak mapa szczegółowa - oparto na oryginalnej koncept^ Wojskowego Instytutu Geograficznego. Były one przeważnie czterobarwne (ryc. 7.29). a nieliczne - w wersji turystycznej - nawet sześciobarwne, z cieniowaną rzeźbą terenu; ' część arkuszy wydrukowano tylko w dwóch barwach. Mapo 1:100 000 ze względu na wysoki poziom, a zwłaszcza piękną szatę graficzną, cieszyła się dużym uznaniem na świecie, 31

Ryc. 7.29. Mapa taktyczna 1:100 000wydana przez Wojskowy Instytut Geograficzny (fragmentarkusza Bydgoszcz, pas 36-slup 26.1035)

Oprócz tych dwu typowych map topograficznych, przed wybuchem U wojny światowej wydano 42-arkuszową mapę operacyjną 1:300 000, a więc w skali przeglądowej. zachowującą jednak - ze względu na dużą szczegółowość - cechy mapy topograficznej Wraz z mapami w większych skalach należała ona do jednolitego systemu podziału arkuszowego. Pojedynczy arkusz mapy 1:300 000 o wymiarach 2* (wzdłuż równoleżnika) na 1° (wzdłuż południka) dzielił się na 16 arkuszy mapy 1:100 000 (30'x 15'), a każdy i nich na 9 arkuszy mapy 1:25 000. Szereg skatowy opracowań kartograficznych Wojskowego Instytutu Geograficznego dopełniały dwie pozycje typowo przeglądowe: Mapo Polski i Krajów Ościennych 1:500 000 (wydano 7 z 19 arkuszy) i Międzynarodowa Mapa Świata 1:1 000 000 (5 arkuszy).

7.5. POLSKIE WSPÓŁCZESNE MAPY TOPOGRAFICZNE

Wkrótce po II wojnie światowej, w 1949 r., zlikwidowano Wojskowy Instytut Geograficzny, a opracowanie map topograficznych przejął Oddział (później Zarząd) Topograficzny Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Obowiązujące już wtedy rygorystyczne przepisy o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej sprawiły, że kartografię wojskową objęła klauzula całkowitą) tajności. Do opracowania map topograficznych wprowadzono standardy radzieckie obowiązujące we wszystkich państwach bloku wschodniego. Tak zwane „mapy do celów obronnych” składały się na szereg skalowy 1:10 000, 1:25 000. 1:50000, 1:100000, 1:200000,1:500 000 i 1:1 000000. Mapy tc charakteryzują się jednolitością opracowania zarówno pod względem podstaw matematycznych, jaki redakcyjnych (mapa 1:1000 000 tylko częściowo). Należą one do tzw. układu współrzędnych „1942" przyjętego w 1952 r przez krąje socjalistyczne. Ich wspólnymi cechami są: elipsoida Krasowskiego jako powierzchnia odniesienia, odwzorowanie Gaussa-Krugera w strefach 6-stopniowych, jednolity układ współrzędnych prostokątnych, poziom odniesienia Kronsztad!, podział arkuszowy oparty na Międzynarodowej Mapie Świata 1:1000 000 oraz system znaków.

Równolegle z wojskową służbą topograficzną działała w Polsce służba cywilna (podział ten zachował się do dziś). Jej pierwszym ważnym zadaniem było wykonanie mapy w skali 1:25 000, traktowanej jako podstawowa mapa państwa. W latach 1953-1959 wydano ponad 4100 arkuszy pokrywających obszar całego kraju, z czego część - z rejonów ważnych dla obronności kraju - przygotowali kartografowie wojskowi. Mapę opracowano na podstawie zaktualizowanych przedwojennych map polskich i niemieckich, a częściowo także nowego zdjęcia topograficznego. Mapa 1:25 000, należąca do układu „1942", stała się podstawą opracowania map wojskowych w mniejszych skalach, które wykorzystywano do opracowania map cywilnych, nazywanych „mapami do celów gospodarczych".

Pierwszą z nich, w skali 1:25 000, wydano w latach pięćdziesiątych (od 1957 r.) i sześćdziesiątych XX w. Miała ona celowo zniekształconą treść i została pozbawiona siatki kartograficznej i kilometrowej oraz informacji pozaramkowych, w tym legendy. Wydawano ją dla każdego powiatu osobno. W związku z dużymi deformacjami jej skalę należy uważać za przybliżoną. Mapę tę nazywano potocznie „obrębówką" ze względu na jej treść zawartą tylko Lw obrębie" poszczególnych powiatów; a nie dawaną do ramek arkuszy. Ta właśnie mapa była wykorzystywana do wielu prac z zakresu kartowania tematycznego: geologicznego, geomorfologicznego, hydrograficznego i użytkowania ziemi.

Największym przedsięwzięciem służby topograficznej w okresie powojennym było wydanie mapy w skali 1:10 000. W ciągu 18 lat (1957-1974) ukazało się ponad 17 000 arkuszy pokrywających cały obszar Polski, z tym że mapy terenów najbardziej zurbanizowanych sporządzono w skali 1:50Q0 (około 4% powierzchni kraju). Prace prowadzono wspólnymi siłami, cywilnymi i wojskowymi, podległymi Głównemu Urzędowi Geodezji i Kartografii oraz Zaiządowi Topograficznemu Wojska Polskiego, z wyraźną przewagą udziału instytucji cywilnych (85% arkuszy). Pizy opracowywaniu mapy wykorzystano nąjnowsze zdjęcia