444,445

444

Teorie liiiiuttf

Kulturowy charakter tożsamości psychoseksualnej

nie (transseksualizmem). Stoller zauważał między innymi, że om danej płci mogą istnieć pewne przemieszczenia - nie wszyscy I centowo czują się mężczyznami czy kobietami. Z jego badan wy(fl inspirujące i obfitujące w wielorakie konsekwencje wnioski. Mining samość psychoseksualna nie jest wrodzona (biologiczna), ale iiuhyt# ter kulturowy). I chociaż płeć biologiczna ma tendencję do wy/out no-kulturowej tożsamości, to jednak nie zawsze jej się to udaje, M ne różnice biologiczne wielki wpływ wywierają stercotypi oczekiwania społeczne. Termin gender” miał więc w ujęciu Nu pole znaczeniowe związane z płcią o wszelkie możliwe zachowa# obrażenia, emocje itp., które mogą się do niej odnosić, ale które wcale nie muszą wywoływać skojarzeń biologicznych. Ten punkt widzenia otworzył także nowe perspektywy przed badaniami feministycznymi:

płeć przestano ostatecznie uważać za przeznaczenie kobiety i jej „naturę”, zaś wprowadzenie kategorii gender przyniosło ze sobą „możliwość zmian, samookreślania się czy nawet wyzwolenia”⁷.

Gender w dyskursie humanistycznym

Stotlera odróżnienie na tożsamość genderową olg genderową

To właśnie książka Stollera z 1968 roku przyczyniła się gender i niektórzy badacze tę datę uznają za początkowy momą kategorii w dyskursie humanistycznym, zwłaszcza że autor AW tylko opisał różnicę między tytułowymi pojęciami", lecz równio# różnił tożsamość genderową od roli genderowej, a zatem - wp stosowany następnie w wielu pracach feministycznych.

mti/a ideologii patriarchalnej

■ PŁEĆ SPOŁECZNO Ml|^ der, ang. gender « ro«lwu|

— skonstruowany zhlól tir rów zachowaó, wyolnuM społecznych, a także itrtfF z płcią biologiczną, wywljr pełnione przez (luną jolu czeństwic i kulturze outu sługujące jej prawa (Kil terminów zostało nil* |nl ne do dyskursu huiltaiilif feministkę amerykuóak w wydanej w 1973 rolni der and Society).

Tam termin „gender"zaczął się pojawiać na gruncie tunerylu|| czątku lat siedemdziesiątych. W 1970 roku, w słynnej k ią/* r xual Po/itics, Kate Millett podjęła się na przykład analizy /ród!" a przyczyny tej opresji dostrzegała przede wszystkim w pati iaie determinującym stosunki między płcią biologiczną i płcią i*|>oł Wykazywała także polityczne uwarunkowania ról płciowych *1 mechanizmy władzy wpisane w relacje mężczyzna kobieta K I nocześnic jedną z najbardziej wnikliwych analiz ideologii pilił cząwszy od daty jej opublikowania, wprowadzanie do ilyt km n I rozróżnienia na płeć biologiczną i płeć społeczno-kulturową *i*

Mtllt

’ Cyt. za: B. Hyży, Kobieta, Halo, tożtamoU. 'Iteorie podmiotn w f ilo XX wieku, Kraków 1003,i. 61.

¹ /.oh. rozróżnienie nu x. ę, | w: | U Stoller, Hen and (tender, op <11 * /oh. K Millett, Seyintl 1‘o/itin, New York 1970.

l nut er

445

Podziały

kulturowe

i/yi li zadań feminizmu. Podobne wątki poruszała pochod7.ąca z tell* u I )ia/ectic of Sex'° Shulamith Firestone. Autorka analizowała tu Jlllii dyskryminacji kobiet, a przyczyn tego stanu doszukiwała się za-jjpgii /.riym podziale ról płciowych zdeterminowanym celami prokre-||t I w innych podziałach utrwalonych kulturowo - na przykład w au-llii k< • jatzeniu nauk ścisłych z mężczyznami, a humanistycznych z ko-

Imienia kategorii gender w dyskursie feministycznym i filozo-

Oakley rozróżnienie na sex i gender

0    n | w dużym stopniu przyczyniła się też amerykańska feminist-)nl Iry, która wykorzystała obserwacje Stollera i niejako przeszcze-kpiii Icminizmu. W 1972 roku w książce Sex, Gender and Society" niWiiil/ila powszechnie dzisiaj stosowane rozróżnienie między „płcią” ■ dpi deczno-kulturową” {gender). Uściśliła ona także samą katego-HBniując ją jako zespół cech anatomicznych i fizjologicznych, zaś

określiła ukształtowane przez społeczeństwo zachowania, któ-

>1

nv

1    kobiecości albo o męskości. Było to najważniejsze rozróżnienie Ul ciupie rozwoju myśli spod znaku gender, więc warto je jeszcze raz

■ b i o l o g i c z n a” (r e #) - to pewien zespół cech anatomiczno-fi-kftnyi h pozwalających odróżnić kobiety od mężczyzn, jest ona na ^fpgwunu za naturalną;

« p o ł e c z n o-k ulturowa”(gender)-to zbiór atrybutów, /iiiiiowań, wyobrażeń i oczekiwań społecznych, a także norm zwią-/ pli ią biologiczną. Jest ona na ogół uznawana za coś skonstruowa-r/ jednocześnie ściśle wyznacza funkcje pełnione przez daną jed-l w społeczeństwie i kulturze, wpływa także na jej status i naprzysłu-|rj prawa.

iI,i/m i konstrukcjonizm ku pojawiające się na grun-n i u akademickiego (badań , kiytyki feministycznej, ba-ptwych, krytyki genderowej, lim i krytyki gejowsko-lcsbij-N 1 ilawlcnie cscncjalistycznc In I on,lilie o istnieniu odręh-iin* | Istoty kobiecości (natury u u lilitil za tym specyficznie || duśwliidi /ni i postrzegania ^^Kyyriadkii badań gcnderowych kulifi przekonanie o istnieniu

l/i

Esencjatizm kontra konstrukcjonizm

W konsekwencji zaczęto przyjmować, że płeć biologiczna (sex) jest pierwotna i stanowi fundament dla płci społeczno-kulturowej (gender), która jest wobec niej wtórna i zostaje nad nią nadbudowana. W tym sensie płeć biologiczna traktowana była esencjalistycz-nie, a płeć społeczno-kulturowa - kon-strukcjonistycznie (uznawano ją bowiem za pewnego rodzaju konstrukcję pojęciową i/lub dyskursywną, którą wytwarza społeczeństwo). Stwierdzono także, że płeć biologiczna jest dana

■ Minilime, The Din/tcHr o/Srx l'hr Cm*for beminiu Rnwlulion, New York 11/70. BP»kliy, AVati (Inn/rr mul Smirty, l.ondon 11/71.