474 3

2.2. PRZYMIOTNIKI NIEPREDYSPOZYCYJNE

Przymiotniki te oznaczają cechę polegającą na wykonywaniu lub podleganiu czynności, procesowi albo stanowi, a także cechę będącą rezultatem czynności.

Struktura semantyczna grupy A(V)N zależy od tego. jaką rolę względem podstawy czasownikowej, czyli wyjściowego predykatu (V), pełni określany rzeczownik (N). Połączenie przymiotnika z rzeczownikiem stanowi przekształcenie wyjściowej struktury predykatowo-argumcntowcj. np. w połączeniu szkodliwy pokarm ‘pokarm, który szkodzi' - rzeczownik nazywa subiekt czynności, a w połączeniu oprawna książka ‘książka, która została oprawiona' lub 'książka, którą ktoś oprawił’ - rzeczownik nazywa obiekt czynności. Określane przez przymiotnik rzeczowniki nazywają głównie argumenty przedmiotowe pełniące różne role semantyczne, przede wszystkim subiektu i obiektu (jak wyżej), ale także rezultatu czynności (rana cięta), przyczyny (gazy łzawiące), narzędzia (lina cumownicza), miejsca (pokój sypialny) i czasu (wieczór zapoznawczy). Szerzej zob. Grzegorczykowa 1982.

W pewnych wypadkach określane rzeczowniki są nazwami czynności, możemy je wówczas interpretować jako argumenty zdarzeniowe (nicprze-dmiotowe). Mamy tu do czynienia z relacją między dwiema czynnościami, między dwiema strukturami predykatowo-argumentowymi. Jako przykład niech posłuży spotkanie przygotowawcze: 1) ‘ktoś spotyka się z kimś' i 2) ‘ktoś przygotowuje coś’. Oba zdarzenia połączone są relacją celową: ‘spotkanie mające na celu przygotowanie'. Pokrótce scharakteryzujemy kolejno role semantyczne określanego rzeczownika, a także rolę przymiotnika przy rzeczowniku czynnościowym, procesywnym lub stanowym.

2.2.1. Określany rzeczownik pełni funkcję subiektu

Grupy złożone z przymiotnika niepredyspozycyjnego określającego rzeczownik subiektowy parafrazujemy, stosując formę czynną czasownika podstawowego, np. szkodliwy pokarm ‘pokarm, który szkodzi’. Derywaty tego rodzaju nie stanowią grupy jednolitej. Ich interpretacja zależy od cech podstawowego czasownika.

Derywaty motywowane przez czasowniki niedokonane oznaczają cechy polegające na wykonywaniu czynności lub podleganiu procesowi albo stanowi. Oto przykłady:

•ny: wędrowne ptaki, przelotne deszcze, mylne przesłanki, słynny aktor, nudny nauczyciel, tkanka łączna;

-liwy: troskliwa matka, migotliwa latarnia, dokuczliwy wiatr, połyskliwa materia;

•czy, -owczy, -niczy: pies gończy, zabójczy klimat 'który zabija', brygada naprawcza, znak wywoławczy, środki zapobiegawcze, statek holowniczy;

-ski, -aiski: zwycięski wódz. guzdralski. zapominalski chłopiec;

-ki: lepka substancja, giętka gałązka, sypki cukier;

•ni: odpowiednia sukienka ‘która odpowiada [określonej sytuacji]';

-iwy, -awy: mściwy człowiek, kulawy koń;

474