494 495 2

Odwłok łączy się stawowato z głowotułowiem. U postaci dojrzałych jest niesegmentowany i ma na bocznych krawędziach po sześć ruchomych kolców (ryc. 185A, fot. 13), skierowanych ku tyłowi. Odnóża są dwugałęziowe, blaszkowa te (ryc. J85B). Pierwsza para tworzy wieczko, twór, pod którym znajdują się ujścia przewodów płciowych. Dalsze odnóża są mniejsze i cieńsze i złożone są z kilku ruchomych części. Człony podstawowe każdej pary stykają się ze sobą. a kolejnych par zachodzą na siebie (ryc. 185B). Na tylnych krawędziach mają liczne blaszki skrzelowe. ułożone jak kartki książki. Nogi odwłokowe, prócz funkcji oddechowych, służą także do pływania.

Otwór odbytowy znajduje się po stronie brzusznej na końcu odwłoka, przed telsonem.

Telson łączy się stawowato z odwłokiem. Nazwa „telson” jest tradycyjna i w przypadku ostrogonów nieodpowiednia, ponieważ nie występuje w nim otwór odbytowy, a zatem wyrostek ten nie odpowiada ostatniemu segmentowi odwłoka u skorupiaków i reszty stawonogów. Telson służy do popychania ciała przy ruchu.

Budowa wewnętrzna

Układ nerwowy. Mózg, położony nad przełykiem, zbudowany jest z protocereb-rum, które unerwia oczy i organ czołowy oraz z tritocerebrum. Niektórzy morfolodzy podają, że w skład mózgu wchodzi także szczątkowe deutocerebrum. Mózg, bez wyraźnej granicy, przechodzi w obrączkę okołoprzełykową, powstałą ze skupienia się szeregu zwojów brzusznych, unerwia ona różne narządy głowotułowia. Od obrączki odchodzi ku tyłowi ciała brzuszny pień nerwowy z pięcioma zwojami w odwłoku. Układ sympatyczny unerwia układ pokarmowy.

Narządy zmysłów. Jako narządy zmysłów funkcjonują u ostrogonów parzyste oczy złożone, zlokalizowane z boków głowotułowia (ryc. 185A). Pod względem budowy i funkcji są zbliżone do oczu tchawkowców. Występują także oczy proste, zlokalizowane też po stronie grzbietowej, ale z przodu, pośrodku głowotułowia. Po stronie brzusznej głowotułowia, przed wargą górną, występuje para oczu szczątkowych, która funkcjonuje tylko w stadium larwalnym. Z innych narządów zmysłów występu ją włoski smakowe i dotykowe, osadzone na wyrostkach żujących odnóży. Z przodu głowotułowia osadzony jest, wspomniany już, organ czołowy, odbierający wrażenia węchowe.

Układ pokarmowy jest podobnie zbudowany jak u skorupiaków wyższych. Ponieważ otwór gębowy jest przesunięty ku tyłowi ciała, przełyk biegnie początkowo ku przodowi ciała i następnie zagina się ku tyłowi (ryc. 186G). Jelito przednie w końcowej części zróżnicowane jest w przedżołądek (żołądek żujący) z oskórkowymi blaszkami służącymi do rozdrabniania pokarmu. Do jelita środkowego uchodzi obszerny gruczoł trzustkowo-wątrobowy. Jelito tylne jest krótkie.

Ostrogony żywią się głównie mięczakami i skąposzczetami.

Układ krwionośny jest rozwinięty typowo dla stawonogów. Serce rozciąga się przez całe ciało (ryc. I86G), ma 8 par ostiów zaopatrzonych w zastawki. Z serca do przodu wychodzi para naczyń tętniczych i jedno naczynie nieparzys-

te, a na boki 4 pary. Naczynia tętnicze otaczają w formie pochewki obrączkę okoloprzełykową i na pewnej długości wychodzące z niej nerwy, co jest osobliwością w obrębie stawonogów. Krew z hemocelu dostaje się do żył skrzelowych, a po utlenieniu się, poprzez naczynia Żylinę, dostaje się do worka okołosercowego. Barwnikiem oddechowym jest hemocyjanina rozpuszczona w osoczu.

Układ wydalniczy składa się z pary gruczołów biodrowych, o złożonej budowie (ryc. 186F). U postaci dojrzałych każdy gruczoł zbudowany jest z 4 płatów, które uchodzą do wspólnego worka otwierającego się do wielokrotnie poskręcanego kanału. Kanały uchodzą u podstaw piątej pary odnóży lokomocyjnych głowotułowia. W trakcie rozwoju osobniczego narządy wydalnicze powstają z sześciu parzystych zawiązków, pierwsze i ostatnie w końcowych fazach rozwoju zanikają.

Układ rozrodczy. Narządy rozrodcze są prosto zbudowane i są parzyste. Uchodzą parzystymi otworami pod wieczkiem. Gonady rozciągają się od połowy głowotułowia przez cały odwłok. Narządy kopulacyjne nie występują.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Ostrogony są rozdzielnopłciowe. W okresie rozrodu łączą się w pary. przytrzymując się odnóżami głowotułowia. Zapłodnienie jest zewnętrzne, jaja zapładniane są w czasie wydostawania się z układu rozrodczego samicy. Są bogate w żółtko, centrolecytalne, bruzdkują całkowicie, nierównomiernie. Z jaj wylęgają się larwy, zwane trylobitowymi, z powodu ich podobieństwa do trylobitów (ryc. 187). Podobieństwo dotyczy tylko podziału podłużnego ciała na trzy płaty. Larwy mają niesegmentowany głowotułów, odwłok segmentowany, a na odwłoku tylko 2 pary odnóży ze skrzelami. Podczas kolejnych linień rozwijają się dalsze pary odnóży odwłokowych.

SYSTEMATYKA

Skrzypłocz wielki — Limulus polyphemus żyje u wschodnich wybrzeży Ameryki Północnej.

495