500 501 2

I kład wydalniczy. U pajęczaków występują dwa rodzaje układu wydal-niczego: gruczoły biodrowe, podobnie zbudowane jak u ostrogonów, ale jednopłatowe (ryc. I88C) i cewki Malpighiego. Niektóre pajęczaki mają oba typy narządów wydalniczych. Drugi typ składa się z I - 2 par, długich, ślepych wypukleń tylnych części jelita środkowego, są to więc struktury endodermalne, Komórki tych narządów absorbują zbędne produkty przemiany materii z he-mocelu i wydalają do jelita końcowego. Ponadto, występują nefrocyty, szczególnie liczne w hemocelu głowotułowia.

Układ rozrodczy. Gonady położone są w odwłoku, są parzyste lub nieparzy-ste. Narządy kopulacyjne występują tylko u nielicznych pajęczaków w postaci prącia (kosarze. nieliczne roztocze), u innych do przenoszenia spermy służą szczękoczułki, nogogłaszczki lub trzecia para odnóży lokomocyjnych. Układy rozrodcze są stosunkowo prosto zbudowane, składają się z gonad i prostych przewodów wyprowadzających. Otwory płciowe u obu płci, z wyjątkiem roztoczy, występują na drugim embrionalnym segmencie odwłoka.

ROZMNAŻANIE I ROZWOJ

Pajęczaki są rozdzielnopłciowe. Zapłodnienie zachodzi w trakcie składania jaj, a najczęściej jest wewnętrzne. Niektóre skorpiony są jajożyworodne lub żyworodne, reszta pajęczaków jest jajorodna. Samce prymitywniejszych grup produkują spermatofory. U większości pajęczaków rozwój zachodzi wprost, wyjątkiem są kapturce, zaleszczotki i roztocze, u których występują larwy.

Rząd: skorpiony — Scorpionida

Skorpiony są filogenetycznie najstarszymi stawonogami lądowymi, szczątki ich znaleziono w pokładach sylurskich i od tego okresu geologicznego prawie się nie zmieniły. W występowaniu są ograniczone do okolic subtropikalnych i tropikalnych oraz częściowo do ciepłych stref klimatu umiarkowanego. Związane są głównie ze środowiskami suchymi, część żyje w tropikalnych lasach. Pustynne gatunki wytrzymują temp. do 47°C i mogą tracić nie związaną wodę tak dalece, że waga ich ciała może się obniżyć o 40%. Znanych jest ok. 600 gatunków.

Prowadzą nocny tryb życia. Żywią się pająkami i owadami, zdobycz chwytają szczypcami pedipalpów. Wydzielają jady, które zabijają szybko zdobycz, niektóre gatunki są niebezpieczne dla człowieka.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Skorpiony z łatwością można rozpoznać, ponieważ mają odwłok podzielony na przed- i zaodwłok, a ten ostatni zakończony jest kolcem jadowym (ryc. 189). Długość ciała wynosi 5—10 cm.

Ryc. 189. Skorpion. A — strona brzuszna, B — schemat budowy układu krwionośnego; c — śzczękoczułki, g — grzebień, i — nogogłaszczek, j — kolec jadowy, p — przed odwłok, s — serce, w — wieczko, z — zaodwłok

W rozwoju zarodkowym skorpionów powstaje 21 segmentów (podobnie jak u ostrogonów), z nich 7 łączy się w głowotułów, a 14 w odwłok (przedodwłok — 8, zaodwłok — 6).

Głowotułów, podobnie jak u innych pajęczaków, jest lagmą jednolitą. Po stronie górnej w części przedniej występuje na nim para oczu większych, a po jego bokach 2 — 5 par oczu mniejszych. Chelicery są krótkie, trójczłonowe i najczęściej zakończone szczypcami. U niektórych gatunków zakończone są narządami strydulacyjnymi, służącymi do wydawania dźwięków. Składają się z karbowanej listewki pocieranej o guzki na głowotułowiu. Narządy te mają prawdopodobnie znaczenie odstraszające, nie służą do porozumiewania się. gdyż nie wykryto u skorpionów narządów słuchu. Pedipalpy są największymi odnóżami, sześcioczłonowymi, zaopatrzonymi w potężne szczypce (ich występowanie nawiązuje do morfologii ostrogonów). Człony podstawowe mają wyrostki do żucia. Odnóża lokomocyjne zbudowane są z 8 członów, ostatni zakończony jest podwójnym pazurem. Na członach podstawowych dwóch pierwszych par występują wyrostki do żucia, skierowane do przodu, co jest cechą prymitywną w obrębie pajęczaków.

Odwłok wykazuje segmentację. Przedodwłok, jak już podano, powstaje z 8 segmentów, ale pierwszy segment pod koniec rozwoju zarodkowego zanika.

501