501

Przy opisie relacji np. lokaty wncj bierze się pod uwagę relację tnięd/y podstawa rzeczownikowa a rzeczownikiem określanym, której wykładnikiem jest prefiks nie będący formantem. dlatego te?, nie jest to opis sensu stricto słowotwórczy. Tylko nieliczne przymiotniki nie są równoznaczne z wyrażeniem przyimkowym stanowiącym podstawę słowotwórczą. Dotyczy to zwłaszcza niektórych formacji zawierających prefiksy między- i poza-, por. pracownia międzyszkolna 'należąca do kilku szkół’; pozausiawoH) obowiązek ’nie objęty ustawą’ (zob. Satkiewicz 1969: 157-158). O wieloznaczności formacji z poszczególnymi prefiksami pisała D. Tekicl (1977: 40-44).

Najważniejszą kwestię w opisie derywatów od wyrażeń przyimkowych stanowią reguły sufiksacji. Najczęściej derywat tworzony jest za pomocą tego samego formantu co odpowiedni przymiotnik odrzcczownikowy, np. -owy: przyg runi owy jak gruntowy, polodowcowy jak lodowcowy, beztłuszczowy jak tłuszczowy: -ny: przygraniczny jak graniczny, bezludny jak ludny; -ski: podgórski jak górski, zamorski jak morski, bezpański jak pański. Odstępstwa od tej reguły są nieliczne: bezcłowy choć urząd celny (Tckicl 1977: 41); światła przeciwmgłowe. choć mglisty dzień.

Oprócz formanlów sufiksalnych występuje formant paradygmatyczny. Co ciekawe, derywaty paradygmatycznc zwykle nie mają odpowiedników w postaci paradygmatycznych przymiotników odrzeczownikowych. por. bezręki (i jednoręki), choć ręczny: bezgłosy (i rudowłosy); bezoki. beznogi, bezgrzywy, bez/ogi. bezpióry i beztroski, choć troskliwy. Z drugiej strony mamy przymiotniki od wyrażeń przyimkowych (zastrzyk) dotęiniczy odpowiadające przymiotnikom odrzcczównikowym (iciśnienie) tętnicze - oba paradygmatycznc (temat kończy się na fonem -(■). Istnieje pewna korelacja w zakresie wykładników derywacji przymiotników od wyrażeń przyimkowych i złożonych (zób. 7.3.4.).

5. DERYWATY ODPRZYMIOTNIKOWE - A (A,)

Derywaty odprzymiotnikowe różnią się zasadniczo od odrzeczownikowych i odczasownikowych. Analizie podlega tu relacja semantyczna między derywatem (A) a podstawą (A,), np. przy-krótki *- krótki 'zbyt krótki’. Aby ustalić funkcję semantyczną formantu, wystarczy zestawić parę derywacyjną. Nic trzeba sięgać do nadrzędnego rzeczownika, ponieważ, znaczenie derywatu nie jest uzależnione od kontekstu rzeczownikowego. Parafrazujemy tylko analizowany przymiotnik. W rezultacie opisujemy znaczenie słowotwórcze leksemu (a nie jego użycia w kontekstach). Derywaty odprzymiotnikowe powstają w drodze prefiksacji (jak powyżej) lub sufiksacji, np. krótk-awy 4- krótki.

Również w tej grupie derywatów występuje zjawisko dwumotywacyjności W poprzednim punkcie stwierdzono, że niektóre derywaty można interpretować jako motywowane przez wyrażenia przytmkowc lub przymiotniki, np. bezdyskusyjny. Inne można interpretować jako odrzeczownikowc bądź odprzymiotnikowe, np. siarkawy *-l) siarka: 2) siarkowy. Jeszcze inne przymiotniki można interpretować jako odprzymiotnikowe bądź odczasownikowe. np. nieszkodliwy *-l) szkodliwy, 2) nie szkodzić (zob. 2.). Są też przymiotniki, które można interpretować juko odrzeczownikowc lub odprzymiotnikowe. np. antynikotynowy i transoceaniczny (zob. 3.1.2.).

Jako kryterium podziału derywatów przyjęto funkcję semantyczną formantu. Wyróżniono trzy główne rodzaje tych funkcji, a zarazem trzy klasy derywatów: negacyjne. gradacyjne i ekspresywne.

501