52,53 2

52

Zo&ada

ryjomnoici

ionomiczny i’M aparatu yrhicznego

.•Ina obsa-ti* obioktu

■ libido - według Freuda energia seksualna (■ popędowa) rządząca naszym życiem psychicznym. Zakłócenia w ekonomii libidinalncj powodują rozstrojenie psychiczne. Gdy dochodzi do zakłócenia libidinalncj relacji z rzeczywistością, powstaje psychoza. Gdy zakłóceniu ulega relacja między poszczególnymi instancjami psychiki (Ich, Es oraz Ober-I(h). zwłaszcza między Es i U brr-Ich powstaje nerwica. Wedle Junga, libido ma szersze, nic tylko seksualne, znaczenie i określa energię psychiczną jako taką.

■ ŻAŁOBA I MELANCHOLIA (tUCm. Ttmut undMelancholie) - dwa Freudowskie pojęcia odsyłające do utraty obiektu. Żałoba przepracowana to zgoda na definitywną utratę obiektu i obsadzenie energią psychiczną innego obiektu. Melancholia to żałoba nicprzcpracowana, powodująca uwcwnętrznicnic obiektu i niezgodę na jego utratę, spowodowaną narcystycznym zranieniem. Różnica między żałobą a melancholią polega na tym, że w żałobie pusty staje się świat, zaś w melancholii podmiot (Ja), który dokonał identyfikacji z utraconym obiektem.

Teorie literatury XX wieku

przykrość zaś wynika z nadmiernego wzrostu pobudzeń, to aparat zmierza do zredukowania pobudzeń, a więc osłabienia energii libido (jest to zasada przyjemności, która - uwaga! - nic polega na wzroście pobudzeń, jak w koncepcjach hedonistycznych, ale ich redukcji). „Cała nasza działalność duchowa nastawiona jest na zdobywanie zadowolenia i unikanie przykrości, [...] jest ona automatycznie regulowana przez zasadę przyjemności”*). Aparat opracowuje ową energię na rozmaite sposoby („wiąże ją”, odracza rozładowanie itd.). Klęska aparatu w opracowaniu owej energii równa się zaburzeniom psychicznym. Psychoanaliza jako terapia ma na celu przywrócenie źle działającemu aparatowi skuteczności działania.

3. Aspekt ekonomiczny. Rozmieszczenie energii libidinalnej daje się określać ilościowo w kategoriach wzrostu, spadku, równowagi. „Ponieważ [...] w kwestii przyjemności chodzi nam o losy sumy [...] energii psychicznej, rozpatrywania tego rodzaju zwiemy ekonomicznymi”¹⁰. Podstawowa zasada jest następująca: energia seksualna musi być rozładowana. Pod m i o t obsadza energią o b i c k t (= zakochuje się [w wersji odseksualnionej], albo go pożąda [w wersji seksualnej]). Obsadzenie (* Besetzung, kateksja) to związanie energii libidinalnej z wyobrażeniem przedmiotu. Zdarza się, że podmiot wycofuje energię z przedmiotu, ale wtedy musi coś z nią zrobić. Gdy nic udaje mu się nad nią zapanować, wówczas ona panuje nad nim („to jest silniejsze ode mnie”). Z zaburzeniem psychicznym (nerwicowym) mamy do czynienia wówczas,gdy rachunek ekonomiczny sił jest nierówny (» rozładowanie seksualne nic może nastąpić). Efektem tego nierównego rachun

• Uem, Wstfp do ptychoanii/izy, tłum. S. Kempnerównu, W Zanie wieki, red. G. Hychow»ki,

Wara/tiwa    m.

Ibidem,| % 1

I 'sychoanaliza

53

ku sił libidinalnych (= stłumienia) są lęk („W lęk przeistaczają się rozczarowanie i tęsknota [dziecka, które pragnie być z matką), a więc niczużytkowane libido, które nie może na razie zostać utrzymane w zawieszeniu, lecz znajduje ujście jako lęk”") i narcyzm (nic można, z różnych przyczyn, zainwestować libido w obiekt, więc zostaje ono skierowane ku Ja). W ten sposób Freud dowodzi dynamicznej struktury aparatu psychicznego jako efektu konfliktu sprzecznych sił psychicznych. Nasza psychika jest polem ścierania się sił (systemów). Najogólniej: polem starcia świadomego i nieświadomego w myśl pierwszej koncepcji aparatu psychicznego lub das lcb i das Es, wedle drugiej koncepcji. Tak też Freud tłumaczy powstawanie nerwie, głównego przedmiotu zainteresowania psychoanalizy. Nerwica to zaburzenie psychogenne, w którym objawy są symbolicznym wyrazem konfliktu psychicznego, mającego ■woje korzenie w przeszłości. „Nerwice nie pochodzą z seksualności, lecz zawdzięczają swe powstanie konfliktowi między jaźnią a seksualnością"". „Ludzie popadają w nerwicę, kiedy im się odbiera możność zaspokojenia twego libido, a więc [...] wskutek odmowy, i [...] jej objawy występują właśnie w zastępstwie nicosiągniętcgo zaspokojenia"'K Skoro niemożność zaspokojenia energii seksualnej jest tyleż powodem nerwic, co źródłem sub-limacji, psychoanaliza zastosowana do badań nad sztuką w wersji freudow-l icj zajmuje się głównie podmiotem znerwicowanym, wyrażającym się popi zez tekst. Tekst literacki jest więc traktowany jako symboliczn a reprezentacja nerwicy i teza o symbolicznej reprezentacji nieświadomego jest najważniejszą tezą psychoanalityczną w badaniach lite-uu kich, podzielaną zgodnie przez wszystkie orientacje w ramach szkoły. Różnice polegają jedynie na tym, czy psychoanalizie poddany jest autor, w którego biografii szuka się przyczyn powstawania nerwicy, czy też. sam i* Ul, od którego przejście do życia autora nic jest wcale pewne. Wraz / „powrotem autora” nasilającym się obecnie, w postaci reakcji na jego Mnikturalistyczną w teorii literatury i poststrukturalistyczną „śmierć”, po-wi.u a także żywe zainteresowanie psychoanalizą podmiotu, ponownie imatl/onego w życiu.

■ narcyzm (przez odniesienie do miru o Narcyzie) - fascynacja własną osobą, miłość do samego siebie. Rozwój emo-• jonalny człowieka polega według Freu-«lu tu przemiennośd tak zwanej kateksji. t /yli obsadzania obiektu energią erotyczną (• libido). Pierwotny narcyzm określa /ainteresowanie dziecka samym sobą. Jego przekroczenie oznacza miłość do drugiej osoby. Klęska obsady libidinalncj (• /yli klęska miłości) powoduje wycofanie Ja do samego siebie (narcyzm wtórny). Narcyzm to .powrót libido od obiektu do Ja”.

Lęk i narcyzm

Konflikt sprzecznych •. psychicznych

Nerwica

Tekst literaci jako repre/e< tacja nerwie]

nr.

141