742

W receptorach światła w oku (pręcikach) znajduje się chromoproteid - rodopsyna (purpura wzrokowa), która stanowi połączenie białka (opijmy) z pochłaniającą światło cząsteczką (chromoforem) - retinałem (11 -cis-retinal) (ryc. 23.8).

W wyniku absorpcji światła przez I U o-retinal przechodzi on w formę I \-trans-•retinal Towarzyszy temu zmiana konformacji opsyny. jej odłączenie od 1 \-trans-•retinalu i powstanie impulsu nerwowego Zatem u podstaw procesu w idzenia łeZy reakcja fotoizomeryzacji chromoforowcgo składnika rodopsyny - retmalu. Jest to. zdaniem w iclu fotobśologów. najważniejsza obok fotosyntezy reakcja fotochemiczna w przyrodzie.

23.5.2. Reakcje fotochemiczne związane z ozonem atmosferycznym

Ozon (O,), występujący w górnych warstwach atmosfery (maksymalne stężenie osiąga na wysokości około 25 km. gdzie tworzy lak zwaną warstwę ozonową), zabezpiecza żywe organizmy na Ziemi przed szkodliwym działaniem promieniowania nadfioletowego (UV-C). Absorbuje bowiem promieniowanie UV o długościach fał mniejszych od 300 nm (oprócz UV-C częściowo także UV-B). Można zatem powiedzieć. że jest globalnym fotopmttktorrm. Fotoprotekcyjne działanie ozonu wiąże się z fotodysocjacją jego cząsteczek:

0, + hv-*0₂ + 0 A< 300 nm    (23.7)

Powstawanie cząsteczek O, jest poprzedzone fotodysocjacją cząsteczek tlenu (powyżej 20 km nad Ziemią):

0₂ + hv-*0«f0 A<240nm    (23.8)

O ♦ 0₂ ♦ M —fr Oj ♦ M    (23.9)

Cząsteczka M (0₂. N₂) zapewnia trwałość powstającej cząsteczki O_v Bez niej reakcja (23.9) byłaby odwracalna.

Do niszczenia warstwy ozonowej przyczyniają się głównie freony (chtoroHuoro metany), stosowane jako czynniki chłodzące w lodówkach i składniki aerozoli. Najważniejsze z nich to freon 11 (CFCI*) i freon 12 (CF₂Cl₂k które po uwolnieniu do atmosfery ulegają fotodysocjacji (23.10) w warstwie ozonowej; powstaje chlor, który reaguje z ozonem, niszcząc go (23.11). po czym - w reakcji (23.12) - ..odnawia się^,ł:

CFCI, —*^-*CFCI_;.Cl    (23.10)

Cl ♦(>,-♦ CIO* O,    (23.11)

CIO.O-»CLOj    (23.12)

Reakcje (23.10). (23.11) i (23.12) pokazują, jak groine dla wanlwy ozonowej wj freony. Si^d konieczność zmniejszenia ich produkcji i zużycia. Sianowi lo nawet

742