74

ZDZISŁAW MIKULSKI

hydraulika

hydrologia

hydro

geologia

■

Uniwersytet Warszawski Zakład Hydrologii

Przekop Wisły pod Świbnem i jego następstwa hydrologiczne

Stulecie obecnego ujścia Wisły

Na przełomie marca i kwietnia 1995 r. minęło 100 lat od daty otwarcia przekopu w ujściu Wisły, wprowadzającego jej wody wprost do Zatoki Gdańskiej. Podano zwięzłą kronikę kształtowania się delty Wisły, jej częste zmiany i próby uporządkowania. Omówiono wpływ przekopu na stosunki hydrologiczne dolnego biegu rzeki i możliwości ich poprawy.

Obszar ujściowy Wisły to szczególnie interesujący obiekt hydrograficzny, podlegający w przeszłości wiekowym zmianom. Jego powstanie wiąże się z morską transgresją litorynową, przed ok. 6000 lat. Rumowisko rzeczne Wisły tworzyło stożki napływowe w delcie, przyczyniając się do powstawania licznych ramion ujściowych. Jednocześnie powstawała Mierzeja Wiślana oddzielająca deltę od morza. Utworzony w ten sposób Zalew Wiślany, sięgający daleko w deltę Wisły, był głównym zbiornikiem akumulacyjnym rumowiska rzecznego. W Mierzei Wiślanej istniało kilka przerw pozwalających na odpływ wód wiślanych do Bałtyku. To orientacyjne rozpoznanie zawdzięczamy ba-danim geologicznym i gemorfologicz-nym, a później także archeologicznym.

Jedyną informacją kronikarską z końca IX w.n.e., a więc z okresu tworzenia się państwowości polskiej, jest znany powszechnie wśród historyków średniowiecza opis rejonu ujścia Wisły, dokonany przez angielskiego żeglarza Wulfstana ok. 890 r., jako relacja jego podróży bałtyckiej z duńskiego portu Hedeby do dawnego portu Prusów Truso. Leżał on prawdopodobnie w ujściu niewielkiej rzeki Wąskiej wpadającej u południowych krańców ówczesnego Zalewu Wiślanego (w pobliżu dzisiejszego jeziora Druzno). Relacja Wulfstana została zamieszczona w opisie Europy króla angielskiego Alfreda

Wielkiego, opartego na tłumaczeniu dzieła Orozjusza, biskupa hiszpańskiego (wiek V n.e.). Wulfstan stwierdził istnienie kilku ujść rzecznych do Zatoki Gdańskiej; prawdopodobnie jedno z nich, stanowiące przerwę w Mierzei Wiślanej, w pobliżu dzisiejszej miejscowości Skowronki (na zachód od Krynicy Morskiej) było jednym z ujść Wisły [10].

Zanoszenie rumowiskiem wiślanym delty spowodowało utworzenie się kilku ramin ujściowych rzeki. W pobliżu

jednego z nich powstał Gdańsk (ok. 980 r. - opanowanie ujścia przez Mieszka I), a w 1237 r., na północ od dawnego portu Truso, Krzyżacy zbudowali gród warowny Elbląg. Główne wszakze ilości wód kierowały się wówczas Nogatem, a dalej Starą Wisłą (późniejsza Szkarpawa) do Zalewu Wiślanego. Niektóre źródła wzmiankują o istnieniu jeszcze jednej odnogi (przymorskiej) Prymisławy [8], Na uwagę zasługuje rekonstrukcja delty Wisły (koniec XIII w.), dokonana przez Bertrama w 1924 r. (rys. 1).

74