84,85

Teorie literatury XX wirlul

Im głębiej wnikałem w podstawowe problemy logiki, tym wyraźniej czu łem, że nasza wiedza, nasze poznanie drży i chwieje sie w posadach, aż wreszcie ku memu nieopisanemu przerażeniu przekonałem się, że jeżeli współczesna filozofia wypowiedziała ostatnie słowo o istocie poznania, to poznanie nie istnieje. [...] [Miałem świadomość], że jeżeli rozum nie potrafi przezwyciężyć wątpliwości, które we mnie narosły, jeżeli jesteśmy sk.i zani wyłącznie na wygładzanie, ldajstrowanie [...] rys i luk, jakie powstały we wszystkich naszych konstrukcjach epistemologicznych, to pewnego t a zu nasza piękna wiedza rozpadnie się i staniemy oko w oko z nędznymi , resztkami naszej świetności¹².

Przeciwko

tlnlywizmowi

nznawczemu

Badania logiczne wymierzone były więc przede wszystkim przeciwko relalyl wizmowi poznawczemu, czyli przekonaniu, że nie istnieje obiektywny sprawi dzian prawdziwości sądów na temat rzeczywistości. Celem Husserla było odrnil lezienie tego, „co jest prawdziwe, [i co] jest prawdziwe absolutnie”, „samo w ml bie". Zdaniem Husserla,

prawda jest identycznie jedna, obojętne, czy uchwytują ją w swych sądach I ludzie czy nie ludzie, aniołowie czy bogowie'³.

To jeden z najważniejszych pewników fenomenologicznych: poznanie nic jc|l uzależnione od tego, kto i w jaki sposób poznaje, lecz polega na całkowitym odląi czeniu prawdy od zmiennych okoliczności jej uchwytywania.

/y«ta logika

Relatywizm, koszmar sejentystów i moralistów, wynikał wedle Husserla t ttiił tropologizacji, subiektywizacji i psychologizacji prawdy, które redukują ją da funkcji mniemań jednostek, do zmiennej natury człowieka (jak zobaczyflfl w kwestii prawdy fenomenologia jest skrajną przeciwniczką pragmatylj mu"). Jego plan był odmienny: trzeba znaleźć w świecie fundament, na kttjfl rym można oprzeć się relatywizmowi. Okazało się, że fundament ten zna leli można jedynie w czystej logice, której status bytowy jest niezależny <>J jakichkolwiek postaw empirycznych i kulturowego kontekstu. Dlatego 1 luli serl pisał:

Prawda

obiektywna

Prawdę „uchwytujemy” nie tak, jak jakąś treść empiryczną, wyłaniającą lię I w przepływie przeżyć psychicznych i znów znikającą; nie jest ona fenomr ] nem pośród innych fenomenów, lecz jest przeżyciem [...], w którym prze j żydem jest coś ogólnego, jakaś idea¹'.

¹⁴ [,. Szcatow, Fgzystencja/izm jako krytyka fenomenologii, |w:| Filozofia egzystencjalna, L. Kołakowski, K. Pomian, Warszawa 1965,1.114-215.

¹¹ E. Husserl, Badania logiczne, t. 1, of>. cit.,«. 123.

^M ao-Zob. Pragmatyzm.

" I '. I liissrrl, Bot/tinia logiczne, 1 1, of> cit., s. 113.

II fenomenologia

§ 'I itk rozumiana prawda „obowiązuje absolutnie”'⁶ i „sama w sobie pozostaje Hhl, czym jest, zachowuje swój idealny byt”'⁷. Prawda istnieje obiektywnie, czy-I niezależnie od jednostkowych sądów. Filozofa nie interesuje zdanie Piotra czy mwla dotyczące równania 2 + 2 = 4, gdyż istnieją tysiące indywidualnych sądów ■« n 11 temat, ale wszystkie dotyczą tej samej prawdy, która - co istotne - jest

(Tpwdą oczywistą. Ostatecznym sprawdzianem prawdy, powiadał Husserl,jest ■ oi n wistość, czyli to, że się ona prezentuje wszystkim tak samo, niezależnie W punktu widzenia i poglądów. Każdy, kto będzie utrzymywał, że interpretacja HUrl.i literackiego jest jedynie uchwytywaniem czy odkrywaniem zawartej w niej jtwigtej prawdy, chcąc nie chcąc, będzie do Husserla pośrednio nawiązywał. B()i później Husserl zwróci się bardziej ku idealizmowi, to jednak ten „logicz-impuls od tej pory będzie nieustannie towarzyszył fenomenologii. Jest nim ■konanie, że prawda jest do odkrycia, a nie do skonstruowania, że się jąjedy-■ od .lania, a nie wytwarza.

W ten sposób, wraz z początkiem XX stulecia, w Badaniach logicznych zostawi u mułowana konieczność badań fenomenologicznych, które ugruntują za-1 koncepcję czystych istot, jak też pewności poznania. Już w tej książce pokują ię najważniejsze właściwości fenomenologii. Są to kolejno: jej intuicyj-J0V.yli naocznościowy, charakter, wyłączenie z pola badania tego, co wykracza ■ czystą świadomość; branie pod uwagę tego tylko, co się prezentuje samo 1 bu:, w sposób oczywisty; jej opisowość oraz status nauki, na której powinny ulundowane wszystkie inne nauki. Przyjrzyjmy się po kolei wszystkim tym ■jtldn ieniom.

książki jest „c z y sta fe n o m e n o I o g i a p r z e ż y ć m y ś 1 e-H poznani a”, która „ma do czynienia wyłącznie z przeżyciami dający-klę 1 u hwycić i zanalizować w intuicji w czystej ogólności istotowej [= csen-H) nic zaś z apercypowanymi empirycznie [= uświadamianymi] przeżycia-łlko realnymi faktami, z przeżyciami przeżywających ludzi i zwierząt Bjjiiwiającym się i uznanym za doświadczeniowy fakt świecie”'⁸. Nie chodzi f lł to, co człowiek przeżywa w świecie, lecz co przeżywa w czystej, to znaczy Bczonci tylko do świadomości, intuicji. Intuicja fenomenologiczna „wyłącza Btic uznania odnoszące się do psychofizycznej przyrody z rzeczywistymi rze-■jj,ciulami, ludźmi, z własnym Ja-podmiotem włącznie,jaki w ogóle do wszyst-Bco uauscenduje [= przekracza] czystą świadomość”'⁹. Fenomenologia zaj-U się więc „czystą świadomością” [= świadomością wewnętrzną, immanent-I nic zajmuje się tym, co każdy z nas, jako jednostka wcielona i poddana ■ ni wpływom, myśli o świecie ani też czego w tym świecie doznaje, ja-IWrplywom ulega.Husserl mówi o „spostrzeżeniu wewnę trzny m”,

Oczywistość

prawdy

Badania fenomenologiczne

Główne tematy Badań logicznych

Intuicja fenomenologiczna

Czysta

świadomość

PW«"''.l. t.». 1.14-l,l. 134.

dfitt, t, 1, cz. t, h. 4-5. Wszystkie uzupełnienia i wyjaśnienia w nawiasach kwadratowych hm liml/ii ml autora.