biol6

ziarniaki), cylindrycznych i spiralnych (rys. 4.1). Do bakterii cylindrycznych zalicza się: pałeczki (Bacterium) - charakteryzujące się zaokrąglonymi końcami; laseczki (Bacillus) - o końcach prostych; maczugowce (Coryne-bacterium), charakteryzujące się jednym końcem grubszym i kształtem liter X lub Y, wrzecionowce (Fusobacterium) oraz prątki (Mycobacterium) -przypominające ułożone w pudełku cygara. Wśród form spiralnych wyróżnia się: .przecinkowce (yibrio) - pałeczki sierpowato wygięte, śrubowce (Sjojryl-Lum\ - komórki w kształcie litery S i o kilku skrętach, kyątki (SpirochetjLe - Borelia) - przypominające sprężynkę. Krętki od śrubowców odróżnia giętka ściana komórkowa i spiralne owinięcie rzęsek dookoła „cylindra proto-plazmatycznego”, który wraz z rzęskami jest otoczony osłonką zewnętrzną. Ziarniaki {coęcu§X mogą występować jako pojedyncze komórki (Micrococ-cus), dwoinki (Diplococcus) lub paciorkowce (Streptococcus). Te formy morfologiczne powstają wówczas, gdy podział komórki bakteryjnej „macierzy-

Rys. 4.1. Podstawowe kształty komórek bakteryjnych: 1: Micrococcus, Diplococcus, Tetracoccus, Streptococcus, Staphylococcus, Sarcina, 2, 3, 4 - Bacillus (pojedyncze laseczki), 5 - Yibrio (przecinkowiec), 6 — Spirillum (skrętniak), 7 — Spirochaeta (krętek), 8 - maczugowce:

Corynebacterium

stej” następuje w jednej płaszczyźnie podziałowej. Przy dwu płaszczyznach podziałowych prostopadłych do siebie powstają ziarniaki, tworzące układ 4 nierozłącznych komórek, określane jako czwórniaki (Tetracoccus), Przy trzech płaszczyznach podziałowych prostopadłych do siebie ziarniaki tworzą figurę podobną do sześcianu, składającą się z 8 symetrycznie położonych komórek, zwaną pakietowcem (Sarcina). Ziarniaki zaliczane do gron-kowców (Staphylococcus) powstają przez podział komórek wzdłuż wielu różnych płaszczyzn podziałowych. Komórki cylindryczne mogą występować pojedynczo, w parach, skupiskach lub tworzyć długie łańcuchy. Niektóre bakterie występują w postaci rozgałęzionych nici, np. promieniowce (.Acti-nomycetes). Znamy też bakterie nitkowate (Chlamydobacteriales), stylisko-we (Caulobacteriales), bakterie z wyrostkami (Hyphomicrobium) oraz bakterie pączkujące i tworzące wyrostki (Rhodomicrobium uannielii) lub o zmiennym kształcie (pleomorfizm).

4.2. Budowa komórki bakteryjnej

Schemat budowy prokaryotycznej komórki bakteryjnej przedstawiono na rysunku 4.2. W jej skład wchodzą:

•    cytoplazma,

•    nukleoid,

•    rybosomy,

Rys. 4.2. Schemat budowy prokaryotycznej komórki bakteryjnej: 1 - otoczka śluzowa, 2 - ściana komórkowa, 3 - przestrzeń peryplazmatyczna, 4 - błona cytoplazmatyczna, 5 — mezosomy, 6 — substancje zapasowe, 7 — cytoplazma, 8 - nukleoid, 9 — rybosomy, 10 — rzęska

33