DSC01378

i_S8

Człowiek jest szpetny...

Antynomie filozofii barokowej    ]

Wiek XVII przyniósł ogromne ożywienie myśli filozoficznej w Europie. Filozofowie tego czasu przypomnieli problematykę scholastyki z okresu jej rozkwitu, odświeżając w szczególności I wielkie kwestie metafizyczne, w tym zagadnienie istnienia Boga. Wielu myślicieli baroku miało ambicje ogarnięcia całości zagadnień filozoficznych przez ich systematyczne opisanie, dlatego epoka ta jest także zwana wiekiem systemów filozoficznych.

FILOZOFIA BAROKU Mimo iż od XVI w. pojawiały się kolejne ważne odkrycia naukowe, filozofowie wciąż snuli refleksję na temat Boga i duszy, a jeśli już py-| tali o człowieka i materię, to w odpowiedziach | na te pytania przyjmowali założenia religijne, j Był to efekt załamania się optymistycznego, antropocentrycznego światopoglądu renesansowego i powrotu filozofii do wielkich pytań egzystenq alnych: o los, o kondycję i sens żyda ! człowieka.

j Główne cechy filozofii baroku przedstawia I poniższy schemat

Przedwieństwa (antynomie), które ujawniają się w barokowej filozofii, to z jednej strony pozarozumowy, pozazmysłowy przedmiot dodekań I rzeczywistość metafizyczna, z drugiej: rozum jako narzędzie poznania. Był to jednak rozum nakierowany na kwestie metafizyczne (kierunek „w górę”, ponad świat), a nie sojusznik zmysłów w doświadczaniu i obserwacji rzeczywistośd. Najpopularniejsza metoda filozoficzna tej epoki łączy zaś znaną ze średniowiecza spekulację myślową z matematyczną systematyczności! wykładu.

problematyka metafizyczna (Bóg, szatan, wieczność, zoawienie)

f    "N

teologiczna spekulatywność (analiza abstrakcyjnych problemów religijnych)

matematyczna systematyczno# (zapis formalny, porządek liczbowy)

racjonalizm metody (wnioskowanie logiczne, racjonalna argumentacja)

MINIPRZEWODNIK. wielcy FILOZOFOWIE baroku

f HANS HALS, PORTRET KARTEZJUSZA, 1649. Musie du Louvre (czytaj: mjuze du luwr), Paryż

■ KARTEZJUSZ (właściwie Renó Descartes (czytaj; rene Mart)', 1596-1650) - matematyk i przyrodnik, twórca tzw. układu kartezjańskiego, zaliczany do najwybitniejszych reprezentantów racjonalizmu. Wiązał rozum i jego zdolności poznawcze nie ze światem obiektywnym (jak niegdyś Platon i jego uczniowie), ale z subiektywną sferą własnej świadomości, jego słynne słowa cogito (czytaj; icogtto), ergo sum (myślą, Więc jestem) mają w filozofii znaczenie nie jako dowód na istnienie człowieka - taki dowód przedstawił już św. Augustyn, który stwierdził; dubrto, ergo sum (wątpię, więc jestem) - ale z powodu wskazania na rozumne, subiektywne ja - świadomość człowieka - jako źródło świata. Kartezjusz, wyznając przekonanie, że przyroda jest wielkim mechanizmem, starał się pogodzić swą wiarę religijną z obserwacjami przyrodniczymi. Najlepszym przykładem antynomii w jego filozofii był pogląd o dualizmie duszy i ciała. Ludzkie dało i dusza są, wedle myśliciela, bytami różnej natury i współistnieją z sobą, ale nie stanowią harmonijnej całości. Dusza jedynie „zamieszkuje”

| w tiełe (Kartezjusz lokował ją w szyszynce- gruczole w ludzkim mózgu). Najważniejsze dzieło Kartezjusza to Rozprawo o metodzie (1657).

BLAISE PASCAL (czytaj: bies paskal; 1623-1662) - wybitny matematyk i fizyk (twórca prawa dotyczącego dśnienia cieczy i autor pomiaru ciężaru powietrza), łączył racjonalizm z irracjonalizmem. Myśl filozoficzna Pascala była apologią (obroną, a zarazem pochwał^chrześcijaństwa; w którym ' dostrzegał on źródło jedynych prawd o świecie i człowieku. Refleksje myślidela są najdobitniejszym przykładem filozoficznych antynomii barokowych. Można wśród nich wymienić pary. nieskończoność świata - ograniczoność człowieka, porządek rozumu - ład serca, wielkość człowieka -nędza i kruchość jego czynów i losu, namiętności ludzkie - dążenie do wieczności, łaska (Boga) -wola (człowieka), grzech - cnota, dusza - ciało. Słynny zakład Pascala wynikał z jego przekonania, iż każdy musi podjąć decyzję o tym, czy uznaje istnienie Boga. Istnienia tego dowieść bowiem nie sposób, a wybór stanowi rodzaj gry (zakładu), w której stawką jest wedle Pascala wieczność.

| Według filozofa ten, kto uwierzy w Boga, może zyskać życie wieczne (jeśli jego wiara jest słuszna),

: kto zaś w niego nie uwierzy, ma tylko życie ziemskie i żadnej perspektywy na jego przedłużenie. Największym dziełem filozoficznym Pascala są Myśli (1669), literackim - Prowincjołki.

BENEDYKT (Baruch) SPINOZA (1632-1677) - holenderski przedstawiciel racjonalistycznej metafizyki i zarazem kontynuator myśli Kartezjusza - tak jak on uznawał matematykę za doskonały wzór myślenia, a do wyłożenia swych poglądów używał metody dowodów geometrycznych.

Podstawą myśli Spinozy były antynomie pomiędzy duchem a materią, Bogiem a przyrodą, stworzeniem a Stwórcą. Dualizm ten myśliciel pokonał, formułując filozoficzną wykładnię panteizmu, czyli przekonania, że cała przyroda jest po prostu Bogiem, a zarazem Bóg jest przyrodą: Deus, siue natura (Bóg, czyli przyroda). Najważniejszym dziełem Spinozy była Etyka.

! Filozofia COTTFRI EDA WILHELMA LEIBNIZA (czytaj: lajbnica; 1646-1716) należy do nuitu racjonalistycznej metafizyki o orientacji religijnej. Antynomie tropione przez niemieckiego filozofa to jednostka i wielość, jedność świata i mnogość świadomości, monizm i pluralizm. Leibniz twierdził, że cały świat jest oparty na „wprzód przez Boga ustanowionej harmonii" i że jest najlepszym z możliwych światów, jego najważniejsze dzieło to Teodycea. Leibniz był też twórcą rachunku różniczkowego.