DSC01435

274

274

Prawdę mówi, względów się wyrzeka...

Satyra w służbie społecznej

W kulturze polskiej oświecenie było epoką nie tylko rozpowszechniania zachodnioeuropejskich idei, ale też walki o zmianę społeczeństwa. Na lekcji przeanalizujemy dwa teksty satyryczne dotyczące tego samego zjawiska, ale powstałe w odstgjie ok. dwustu lat. Pierwszy to satyra Ignacego Krasickiego, drugi -tekst kabaretowej piosenki autorstwa Wojciecha Młynarskiego, wybitnego współczesnego satyryka.

WPROWADZENIE DO LEKTURY W początkowym okresie reform Stanisława Augusta Poniatowskiego Ignacy Krasicki przyjaźnił się z królem i współpracował z nim w krzewieniu idei epoki - przede wszystkim wspierał piórem środowisko polskich „oświeconych”. Wiele wysiłku włożył także w walkę z sarmacką obyczajowością szlachty, której jednym ze znaków rozpoznawczych było, pozostałe po czasach saskich, powszechne pijaństwo—temat cytowanej niżej satyry, Krasicki zwalczał również sarmatyzm jako obowiązujący wówczas w Polsce wzór kulturowy, Model ten był efektem zarówno słabego wykształcenia szlachty, jak i przywiązania do zakonserwowanych w jej świadomości religij-no-narodowych stereotypów. Pisarz pokłada więc nadzieję w młodym pokoleniu Polaków — bardziej otwartym na świat, liberalnym i nowoczesnym w myśleniu.

Ignacy Krasicki Pijaństwo (fragmenty)

„Skąd idziesz?” „Ledwo chodzę". „Słabyś?” „I jak jeszcze. Wszak wiesz, że się ja nigdy zbytecznie nie pieszczę,

Ale mi zbyt dokucza ból głowy okrutny”.

„Pewnieś wczoraj był wesół, dlategoś dziś smutny.

[$] Przejdzie ból, powiedzże mi, proszę, jak to było?

Po smacznym, mówią, kąsku i wodę pić miło”.

„Oj, niemiło, mój bracie! bogdaj z tym przysłowiem Przepadł, co go wymyślił; jak było, opowiem.

Upiłem się onegdaj dla imienin żony;

[10J Nie żal mi tego było. Dzień ten obchodzony Musiał być uroczyście. Dobrego sąsiada Nieźle czasem podpoić; jejmość' była rada,

ljejmajć-rona.

OŚWIECENIE I PREROMANTYZM

²75

IGNACY 0*900 (17*494

urodni śę w Dubiedu ńd Sanem w zassan śe Mj&okntyaHgiodntk. Kształci m tBĘ/mm m magnackich dworach. jS w sztab pitfaney i kolegium jeaudom ue Lwowie. W widb

kapłandoei rozpoczął stado w warszawskim seminarium duchownym, go byfc wowaesrwjMsttwjegosytu-acp finansowej i rodzinnej jmiał p^boro rodzeństwa) jedyną motSmtśdą zrobienia babi} WtodH7*-0<i Judnwrd w Rzymie Nipwuui ferryt sięwmataswieamowydi rdom,tnMLps*óo czasopisma .Monitor'. W1766 c asalbdajpmtamńdm

(zeye**ipni*Ftiw tyWrfksbcwj.ftowadzł pracowite, dwc zarazem

■ystwm r Zycie, zaj—la*

przede wsysdom pswsteon

i uJyOjJteem mi nginwnrrh-

ĄBtołwhddwspduMyh

tnonoksecapoelow.

Ważkie owe Mjiźjriejsze dzielą - bojki. satyry, trzy pnwwy ktiołomjrrwr (po*r Gatunek S.Z&4): Uyszatk. Morucriomacluę i Ąjttymotachoauchi^oru ómKfatmia: Uilmtift Doswudczynskiego przypadki i Pana Podstolego - wapisalw btack rjft-ijto, już jako poddany pruski po włączeniu Warmii do Prus w wyaiku I rozbioru Polski.

W pisarstwie Krasickiego odzwierciedla się cab epoka: był zarowno autorem oświeceniowej    j

Zbiot potrzebniejszych wiadomości, jak i B    |

dzieła, które stało S jednym z najważniejszych syptabw początku romantyzmu - rzeko-mo srednknnecznych tdtfóadi Pieśni OsjanM, wydanych (a w istocie napisanych) przez Jamesa Macphersona (aytap dzejmz mekfersn) w 17601

ibdpodiodiMlIttinaoit ohtfljflęKwdaUŁ JtBMT - Xiąze BnkaęNfcrmńłti

Wina mieliśmy dosyć, a że dobre było,

Cieszyliśmy się pięknie i nieźle się piło.

. trwała uczta do świtu. W południe się budzę,

“ Cięty głowa jak ołów, krztuszę się i nudzę’, jejmość radzi herbatę, lecz to trunek radlący, jakoś koło apteczki przeszedłem niechcący,

Hanyżek* mnie zaleciał, trochę nie zawadzi. j_i0j Napiłem się więc trochę, aczej to poradzi³:

Nudno⁴ przecie. Ja znowu, już mi raźniej było.

Wtem dwóch z uczty wczorajszej kompanów przybyło. Jakże nie poczęstować, gdy kto w dom przychodzi?

Jak częstować, a nie pić? i to się nie godzi.

[25] Więc ja znowu do wódki, wypiłem niechcący:

Omne trinum perfectum⁵, choć trunek gorący Dobry jest na żołądek. Jakoż w punkcie¹ zdrowy.

Ustały i nudności, ustał i ból głowy.

Zdrów i wesół wychodzę z moimi kompany,

[30] Wtem obiad zastaliśmy już przygotowany.

Siadamy. Chwali trzeźwość pan Jędrzej, my za nim, Bogdaj to wstrzemięźliwość, pijatykę ganim,

A tymczasem butelka nietykana stoi.

Pan Wojciech, co się bardzo niestrawności boi,

(35] P^ó szynce, cośmy jedli, trochę wina radzi:

Kieliszek jeden, drugi zdrowiu nie zawadzi,

A zwłaszcza kiedy wino wytrawione, czyste.

Przystajem na takowe prawdy oczywiste.

Idą zatem dyskursa tonem statystycznym⁷ [40J O miłości ojczyzny, o dobru publicznym (...) Reformujemy państwo, wojny nowe zwodzim,

Tych bijem wstępnym bojem, z tamtymi się godzim.

A butelka nieznacznie jakoś się wysusza.

Przyszła druga; a gdy nas żarliwość porusza.

[45] Pełni pociech, że wszyscy przeciwnicy legli.

Trzeciej, czwartej i piątej aniśmy postrzegli.

Poszła szósta i siódma, za nimi dziesiąta,

Naówczas, gdy nas miłość ojczyzny zaprząta.

Pan Jędrzej, przypomniawszy żurawińskie klęski.

lNudnj-mamnidtoM-

2 Hanyfek - anyleki wódka lub nalewki anyżkowa. jAaej to poradź! -• nul to porno*.

1

W punkcie zaraz. natydwiiast