DSCF5597

SZABAT

11.1. Pochodzenie i historia uprawy

Pierwsze ślady uprawy szarłatu na nasiona pochodzą sprzed 4000 lat p.n.e. Przekazy Indian Yagui z Sonory świadczą o tym, że był on uważany za roślinę świętą spełniającą ważną rolę podczas obrzędów religijnych. W czasie takich obrzędów spożywano m.in. pieczywo z mąki szarłatu z dodatkiem krwi ludzkiej. W przekonaniu Inków, Azteków i Majów potrawy z szarłatu dodawały siły i męstwa wojownikom oraz wpływały na wzrost potencji płciowej mężczyzn. Dlatego ówczesne duchowieństwo katolickie uznało szarłat za symbol pogaństwa. Konkwistadorzy zniszczyli jego plantacje, zakazali uprawy, a za użytkowanie karali obcinaniem rąk. W rezultacie szarłat, jako roślina uprawna, zachował się tylko w niektórych wysokogórskich wioskach indiańskich. Przed podbojem Ameryki przez Hiszpanów szarłat, oprócz kukurydzy i fasoli, był główną rośliną uprawną w imperiach Inków i Azteków. Z jego mąki wypiekano placki, przyrządzano zoale (rodzaj kleiku) oraz napój - atole. Młode pędy i liście służyły jako warzywo lub przyprawa. Był cenioną rośliną ozdobną. W XIV w. uprawiano go poza imperium Inków i Azteków. Nie wiadomo dokładnie, jaka była droga szarłatu z Ameryki do Europy, w której pojawił się w XVI-XVII w. Obecnie uprawy szarłatu można spotkać na całym świecie, choć występuje pod różnymi nazwami i różne jest jego wykorzystanie. W Indiach Amaranthus hypochondriacus jest znany jako ramdana, a w Nepalu jako marche i nana. W Etiopii, Chinach, Madrasie i Sudanie uprawia się Amaranthus caudatus, a nasiona tego gatunku są wykorzystywane na mąkę, z której robi się kleiki i napoje.

Wiele form szarłatu służy jako zioła i przyprawy w Azji południowo-wschodniej. W Meksyku natomiast wodnego ekstraktu kwiatów tej rośliny używa się do barwienia chleba z mąki kukurydzianej i tkanin. W ciągu prawie pięciu wieków od odkrycia Ameryki szarłat nie był równie istotny w gospodarce żywnościowej świata