DSCF5680

396 M. Kaunowska-Zdun

Rzymianom przypisuje się ich rozpowszechnienie w Europie w wiekach śred-jf nich. Jak podaje Encyklopedia rolnictwa z 1873 r., Syreński - autor z końca XVI i początku XVII w. — w swoim zielniku na stronie 1118 przedstawia bardzo dobry drzeworyt buraka, nazywa go ćwikłą, która jest trojaka w ogrodach naszych, czerM wona, biała i czarna a niektórzy i o żółtej piszą. W ogrodach i na polach uprawM nych bywa siana, a potrzebuje ziemi dobrze nagnojonej i wilgotnej (...) bo się w dostatku gnoju bardzo kocha.

Te opisy świadczą o znacznym rozpowszechnieniu na ziemiach polskich buraka używanego do celów konsumpcyjnych i na paszę już w XVI w. oraz o rozeznaniu jego wymagań środowiskowych i nawozowych. Syreński podaje też różne sposoby przygotowania potraw z buraka.

We Francji musiał być znany znacznie wcześniej. Francuski ogrodnik i botanik, 01ivier de Serre, w 1575 r. wydobył z korzeni ówczesnego buraka słodki syrop podobny do syropu z cukru trzcinowego. Jednak dopiero niemiecki chemik, baroa| Sigismond Marggraf, pozyskał z buraka w 1747 r. skrystalizowany cukier i stwierdził, że jego zawartość w korzeniu tej rośliny wynosi 1,6%. W 1786 r. uczeń Marg-grafa, Fiyderyk Achard, dzięki poparciu króla Prus podjął wysiłki nad uprawą, selekcją, chemią i przetwórstwem buraka, rozpoczął też budowę prymitywnych cukrowni na Pomorzu i na Śląsku. Wybudowana przez niego cukrownia w Runem (Konary) na Śląsku została uznana za pierwszą fabrykę na świecie, w której w 1802 r. wydobyto z buraka cukier na skalę przemysłową. Do tego czasu jedynym surowcem, z którego pozyskiwano cukier na taką skalę, była trzcina cukrowa. W pierwszej „kampanii” przerobiono 400 ton korzeni, zawierających 4% cukru.

Wysiłki uczonych niemieckich zbiegły się w czasie z blokadą Napoleona I, która, narzucona dekretem z 1810 r., zabraniała zakupu wszelkich towarów, w tym cukru, przywożonych przez flotę angielską.

Od 1811 r. we Francji zaczęto intensywne prace nad uprawą i selekcją buraka oraz chemią cukrowniczą. Mimo że w 1816 r. blokada napoleońska została zniesiona, to rozwój uprawy buraka i cukrownictwa postępował.

Cukrownictwo oparte na przerobie buraka powstało pod koniec lat dwudziestych XIX w. W 1827 r. we Francji funkcjonowało już 100 fabryk, w których wyprodukowano około 3000 t cukru, a w połowie XIX w. cukier buraczany konkurował na rynkach europejskich z cukrem trzcinowym.

Uprawie buraka sprzyjał łagodny klimat zachodniej Europy, wspieranie rozwoju przemysłu przetwórczego we Francji i w Niemczech, łatwość i taniość transportu surowca i cukru oraz polityka celna i fiskalna, faworyzująca produkcję cukru miejscowego.

Druga połowa XIX w. to okres intensywnych prac nad hodowlą, zasadami uprawy i doskonaleniem wydobycia cukru z buraka, głównie we Francji i w Niemczech, ale także w Polsce.

Najcenniejsze formy buraka pastewnego występowały w krajach zachodniej Europy, z których wyprowadzono liczące się pod koniec XIX w. formy cukrowe. !