DSCF6171

Jł 4M asm °KOl Entomologia

mm /tyc. m.

Kxrcsrfcy ocłw typu trynaga (v*g Snodgr.

I92S I Srwnnwtc*?*.

I9SA) t prsyucj/M o*vjt-rfow (wg Sm*fortm. t 9ZSj: A — wogkm « rodtMju

Symprtrum. & — prosto-

E ~ psotnik z rodzaju Psoczzs. F — muchówka z rodzaju Orosophi/a.

G — gj sianie* motyla. / - przyoczka grzbietowo. 2 — przyoczka boczne

skrzycffy r ('ocfząfo Atrido, C — błonkówtca r rodzaju

Aprs. O — słatUotltrtydły

r rodtmju Wbsrrjadfius.

różne kształty. Mogą być okrągłe i mniej lub bardziej wyp_U|j|_c tak jak u większości motyli: albo wydłużone. jak u niektórych mu-chówek lub błonkoskrzydłych: nerkowate.jak u w iększości Ojkow-cowatych (Cr/nn/Z/onie/ae); a także mieć wcięcie, w którym osadzony jest czułek. np. u kózkowatych (Corrnnbyc-icfae): czy być wklęsłe na jednym boku. np. u osy (liwpa). Czasami oko może być z budowane «»• części górnej z dużych ommatidiów. a w części dolnej z małych, jak to ma miejsce u niektórych bąkowatych ( 7aótznićiae).

Oczy składają się z wielu setek lub tysięcy ommatidiów, które decydują o ich wielkości, np. u muchy domowej są ich 4000, u niektórych motyli - do 17 OOO. a u ważek do 28 OOO. Natomiast u mrówek robotnic liczba ich waha się od IOO do 600. Często « wielkości i budowie oczu przejawia się dymorfizm płciowy. Przeważnie samce mają większe oczy niż samice i jest to związane z większą ruchliwością samców. U samca lenia i mustyka występuje oko podzielone na dwie części, czego nie obserwuje się u samic tych rodzajów.

.\’a ogół oczy są brązowe lub czarne, ale mogą być leż czerwone. zielone; żółtawe lub mogą mieć odcień złotawy, np. u złotooka (C/tzyyopa).

³⁵

I Morfologia owadów MM

Oprócz oczu typu złożonego mogą wystąpić u owadów oe/y proste, tzw. przyoc/ka grzbietowe Iocelli donulci i (ryc. Hi. Niij- O^rrf⁰'-częściej występują w liczbie trzech i mieszczą się miedzy ocz.imi /łożonymi na czole i na ciemieniu lub tylko na ciemieniu Są one itiałe, lekko wypukłe, mają silnie błyszczącą powierzchnię i zwykle rozmieszczone w układzie trójkątnym. Przeważnie u ważek i błonkoskrzydłych przyoczka przesunięte są ku przodowi głowy, natomiast u niektórych muchówek ku tyłowi, Przyoczka występują u wielu owadów oraz u larw niektórych owadów przechodzących przeobrażenie niezupełne. Przyoczck nie ma wiele gatunków chrząszczy, muchówek i motyli, Przyoczka u owadów regulują i wspomagają pracę oczu złożonych, Zapewniają stałe widzenie przy zmiennej intensywności oświetlenia. W razie słabego oświetlenia zwiększają wrażliwość oczu złożonych, a przy nadmiernym oświetleniu ograniczają zdolność widzenia.

Larwy owadów przechodzących przeobrażenie zupełne mają przyoczka boczne (ocelli luieroles) (ryc. 8). zwane również Stommami. Mieszczą się one po bokach głowy w tych samych miejscach, w których u owadów dorosłych znajdują się oczy złożone. Liczba ich może być zróżnicowana nawet w obrębie jednego gatunku.

Przyoczka boczne mogą występować pojedynczo z każdej strony puszki głowowej lub ich liczba może dochodzić do 6 par.

Niekiedy owady mogą być pozbawione oczu i przyoczek. Dotyczy to głównie gatunków zamieszkujących jaskinie, niektórych gatunków owadów pierwotnie bezskrzydłych (/IpterygolĄ niektórych wszołów i wszy (Phllmptem) oraz larw owadów żyjących w środowisku bez dostępu światła, np. ryjkowcowatych (Cimilio-nidae) i kózkowatych (Ceimbycidue) lub larw gatunków pasożytujących, np. owadziarek (Parasitica),

Narządy gębowe owadów umiejscowione są w przedniej części puszki głowowej i w większości powstały z przekształcenia się zawiązków odnóży czwartego, piątego i szóstego segmentu zarodka owada. Pochodzenia odnóżowego są: para żuwaczek (nmdibtdcte), para szczęk, nazywana również żuchwami (millae);, oraz warga dolna (Icibiuni). W skład aparatu gębowego wchodzi również warga górna (lubrum), która powstała z uwypuklenia się powłok skór-

trrt*

przyoczka boczne

lii Nanqdy gębowe