DSCF6722

parzystymi posuwkami — nlesegmentowanymł wyrostkami lokomotoryc

występującymi na wszystkich pierścieniach odwłokowych, albo typu ___

mp. u osowatych i pszczoiowatych). z silnie zgrubiałym. Jasno ubarwionym cia)**⁰ z widoczną głową i całkowicie zredukowanymi kort czynami. Larwy parafio, silnie zmienione w związku z ich trybem życia. Poczwarka jest wolna i _c. ^ zabezpieczona jedwabistym oprzędem (np. u barytkarza błelinfaka Apanteles glomora^ L.) łub sztywnym kokonem (tzw. mrówcze jaja).

Wśród żądłówek spotykamy wfaie gatunków społecznych, budujących wsp<5|_ne przeważnie duże i złożone, ziemna lub z przeżutej papki drzewnej, gniazda. Zlokalizowane są one pod ziemią (u trzmieli, niektórych os. mrówek) lub w całości nadziemne (u pszczół, niektórych os lub mrówek), w których opiekują się swym potomstwem Ich bliższe obserwacje, chociaż interesujące, mogą niekiedy okazać się niebezpieczne dla zdrowia, a nawet życia człowieka.

Błonkoskrzydłe mają duże znaczenie gospodarcze, szczególnie dla rolnictwa i leśnictwa. Liczne gatunki zapylają rośliny, inne zjadają lub pasożytują na szkodliwych owadach, przyczyniając się do utrzymania równowagi biologicznej.

Błonkoskrzydłe są bardzo trudne do oznaczania, zwłaszcza drobne pasożytnicze gatunki i dlatego nie są polecane początkującym amatorom.

5.29. Pchły (Siphonaptera, Aphaniptera)

Liczba gatunków — Wielkość-Tryb żyda —

Występowanie — Wymienione gatunki — Cechy charakterystyczne —

73 w Polsce, ponad 1500 na świecie najwyżej 4 mm

pasożyty zewnętrzne stałocieplnych kręgowców, głównie ssaków na stałocieplnych zwierzętach pchła psia, koda i ludzka

bardzo silnie bocznie spłaszczone, skaczą na duże odległości (przelicznik w stosunku do wielkości ciała

— 200 razy)

Bardzo charakterystyczne owady, cechujące się silnym bocznym spłaszczeniem ciała, otoczonego twardym oskórkiem (ryc. 97). Na ogół drobne, osiągają najwyżej A mm długości, najczęściej barwy ciemnokasztanowej, brunatnej lub czarnej. Prawie cała powierzchnia ciała włącznie z odnóżami pokryta jest mocnymi szczecinkami i wyrostkami, których ułożenie ma duże znaczenie diagnostyczne. Zwłaszcza szeregowo ustawione kolce na głowie i przedpleczu, tzw. grzebienie, czyli ktenidia (lub ich brak) są cechą pomocną przy identyfikacji gatunków.

Głowa hipognatyczna i stosunkowo drobna, jest niewyraźnie oddzielona od krótkiego, segmentowanego tułowia. Aparat gębowy khjjąco-ssący. w postaci kłujki zaopatrzonej w członowane głaszczki (w odróżnieniu od pluskwiaków, u których ten

typ aparatu gębowego jest zawsze pozbawiony głaszczków!) Krótkie i kolbkowate. wieloczłonowe czułkl ukryte są w bocznych zagłębieniach głowy. Oczu złożonych brak. tylko u niektórych gatunków występuje po bokach głowy para prosto zbudowanych, tzw. przyoczek. Skrzydeł całkowicie brak (owady wtórnie bezskrzydłe). Odnóża wydłużone o zgrubiałych biodrach i udach, skoczne (szczególnie HI para odnóży), Dominującą tagmą jest bocznie spłaszczony odwłok, z wyraźnie widoczną segmentacją.

Ryc. 97. Pchły (Aphaniptera): A - pchła ludzka Pulu irritans; na podst. Giljaror i Pravdin 1984, B - pchła szczurza Xenopsylla cheopis; na podst. Bej-Bicnko 1976

Przechodzą przeobrażenie zupełne. Larwy pcheł są robakowate, beznogie, pokryte drobnymi szczecinkami I zbliżone wyglądem do larw niektórych muchówek. Mają gryzący aparat gębowy. Poczwarka otoczona jest jedwabistym kokonem.

Dorosłe pchły są pasożytami zewnętrznymi stałocieplnych kręgowców, głównie ssaków; poruszają się zwinnie po powierzchni ich skóry pomiędzy włosami. Skaczą daleko, co ułatwia im zmianę żywicieli. Larwy żywią się często resztkami pokarmu żywiciela i przebywają w jego pobliżu (np. w norze, legowisku, itp.), nigdy jednak na nim nie pasożytują. Do częściej spotykanych gatunków pcheł, żerujących także na człowieku należą: pchła psia Ctenocephalides canisCurt. i pchła kocia Ctenocepha-lides felis Pouche. Natomiast ściśle związana z człowiekiem pchła ludzka Pulex irritans L. Jest już obecnie rzadkim gatunkiem.

Oznaczanie nawet pospolitych gatunków pcheł wymaga przygotowania odpowiednich preparatów i dostępne jest tylko specjalistom.